આ દિવસોમાં ભારતના બેન્કિંગ સેક્ટરમાં એક અજીબોગરીબ સ્થિતિ જોવા મળી રહી છે. મોંઘા વ્યાજ છતાં લોકો બેંકમાંથી લોન લેવાનું ચાલુ રાખે છે, તેના બદલામાં લોકોની જમા રકમ અને રોકડ બેંકો સુધી પહોંચી રહી છે. આખરે આનું કારણ શું છે?
દેશની સૌથી મોટી બેંક SBI હોય કે પછી પ્રાઇવેટ સેક્ટરની નાની બેંક, આ સમયે પૈસાની કમીથી દેશની તમામ બેંકો પરેશાન છે. સ્થિતિ એટલી હદે પહોંચી ગઈ છે કે બેન્કો પાસે હવે લોન વિતરણ માટે પૂરતા પૈસા નથી. બેંકોની જમા રકમ સતત ઘટી રહી છે, તેમના પીક ટાઈમ પર બેંકોમાં જમા રકમ 2.86 લાખ કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચી ગઈ હતી, પરંતુ 28 ઓગસ્ટે તે ઘટીને માત્ર 0.95 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે. આખરે આનું કારણ શું છે?
સરકારથી નારાજ આરબીઆઈ
દેશના નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ અને ભારતીય રિઝર્વ બેંક (આરબીઆઈ)ના ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે બેંકોને પોતાની જમા રકમ વધારવા માટે ઘણા પગલા ભરવા માટે કહ્યુ છે. આમ છતાં બેન્કોની તરલતા નબળી પડી રહી છે. બેંકોની થાપણોમાં ઘટાડો સરકાર તરફથી આરબીઆઈને ચિંતાનો વિષય છે. આનાથી દેશમાં આર્થિક પ્રવૃત્તિને અસર થઈ શકે છે.
નાણામંત્રીએ સાર્વજનિક ક્ષેત્રની બેંકોને પણ કહ્યુ છે કે તે ગ્રાહકો સાથે વધુ સારા સંબંધ રાખે અને સારી ગ્રાહક સેવા આપે. બેન્કોની સમીક્ષા બેઠકમાં તેમણે ખાસ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, ક્રેડિટ ગ્રોથ થઇ રહ્યો છે, પરંતુ બેન્કોએ પણ ડિપોઝિટ પર ધ્યાન આપવું પડશે, કારણ કે તેના આધારે ક્રેડિટ ગ્રોથ સસ્ટેઇનેબલ રહેશે.
બેંક ડિપોઝિટ કેમ ઘટી રહી છે?
બેંકોની ડિપોઝિટ ઘટવાની સમસ્યા નાણામંત્રીના નિવેદનથી સમજી શકાય છે. તેમનું કહેવું છે કે બેંકોએ તેમના મુખ્ય કાર્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. આનો અર્થ એ નથી કે તે તેના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યો નથી, પરંતુ તેનું કામ લોકોની થાપણો સ્વીકારવાનું છે અને પછી તેને લોનના રૂપમાં ખૂબ કાળજીપૂર્વક વહેંચવાનું છે.
તેમનું કહેવું છે કે ડિપોઝિટ અને લોન વચ્ચે બેલેન્સ હોવું જોઇએ, તો જ આ વ્હીલ ટર્ન થશે. ડિપોઝિટ ઓછી હોય અને લોન વહેંચવાનું કામ ઝડપી હોય એવું ન બની શકે. એટલું જ નહીં, તેમણે બેન્કોને ઉભરતા ક્ષેત્રોની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ અપનાવવા પણ જણાવ્યું છે.
સાથે જ આરબીઆઈ ગવર્નર તરફથી એ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે, પહેલાના સમયમાં સામાન્ય માણસ માટે બેંકો જ એકમાત્ર રોકાણનો વિકલ્પ હતી. પરંતુ હવે ગ્રાહકોના વર્તનમાં પરિવર્તન આવ્યું છે અને લોકો મૂડી બજાર તરફ વધુ વળી રહ્યા છે. આ સિવાય અન્ય નાણાકીય સંપત્તિમાં તેમનું રોકાણ વધ્યું છે. તેથી બેન્કોની ડિપોઝિટમાં ઘટાડો થવાનું કારણ ગ્રાહકોના વર્તનમાં ફેરફાર છે.
ગવર્નર શક્તિકાંત દાસનું કહેવું છે કે બેન્કોની ડિપોઝિટનો મોટો હિસ્સો હવે મ્યુચ્યુઅલ ફંડ, પેન્શન ફંડ અને વીમા ફંડ તરફ વાળવામાં આવી રહ્યો છે.
