ભારતે સિંધુ જળ સંધિ પર સમીક્ષા માટે 30 ઓગસ્ટે પાકિસ્તાનને નોટિસ મોકલી હતી, પરંતુ ત્યાંથી હજુ સુધી કોઈ જવાબ મળ્યો નથી. વહેતી નદીઓના પાણીની વહેંચણીને લઈને બંને દેશો વચ્ચે ઘણા વિવાદો થયા છે. પરંતુ ભારત હવે આ સહન કરવા તૈયાર નથી. મોદી સરકારે પાકિસ્તાનને નોટિસ મોકલીને સમીક્ષા માટે કહ્યું છે.
ભારત સરકારે સિંધુ જળ સંધિની સમીક્ષા માટે પાકિસ્તાન સરકારને કડક શબ્દોમાં નોટિસ મોકલી છે. પાકિસ્તાનને મોકલવામાં આવેલી નોટિસમાં ભારતે કહ્યું છે કે આ કરાર ઘણો જૂનો છે અને તે સંધિમાં ફેરફાર કરવા માંગે છે. બંને દેશો વચ્ચે સિંધુ નદીના પાણીની વહેંચણી અંગેના કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. ભારત દ્વારા મોકલવામાં આવેલી નોટિસમાં એવી દલીલ કરવામાં આવી છે કે 1960માં આ કરાર પર હસ્તાક્ષર થયા બાદથી બંને દેશો વચ્ચેના સંજોગોમાં ઘણા ફેરફારો થયા છે, તેથી આ સંધિમાં પણ ફેરફારની જરૂર છે.
સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, ભારતે સિંધુ જળ સંધિની સમીક્ષા માટે 30 ઓગસ્ટે જ કલમ 12 (3) હેઠળ ઔપચારિક નોટિસ મોકલી હતી. જો કે પાકિસ્તાન તરફથી હજુ સુધી આ અંગે કોઈ પ્રતિક્રિયા આપવામાં આવી નથી. નોટિસ મોકલ્યાને લગભગ બે અઠવાડિયા થઈ ગયા છે. ભારતનું માનવું છે કે છેલ્લા છ દાયકામાં ભારતની વસ્તી વધી છે અને કૃષિ જરૂરિયાતો બદલાઈ છે, ત્યારે પાણીની વધતી જતી જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને સિંધુ જળ સંધિની પણ સમીક્ષા થવી જોઈએ.
રાજકોટ મોચી જ્ઞાતિ કર્મચારી પ્રગતિ મંડળ દ્વારા 22મીએ સરસ્વતી સન્માન સમારોહ યોજાશે
સિંધુ જળ સંધિ શું છે?
આ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે નદીના પાણીની વહેંચણી અંગેનો કરાર છે. આ સંધિ પર 19 સપ્ટેમ્બર, 1960ના રોજ કરાચીમાં હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. આ સંધિ પર ભારતના તત્કાલિન વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ અને પાકિસ્તાનના તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ અયુબ ખાને હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. ત્યારબાદ વિશ્વ બેંકે આ કરારમાં દલાલી કરી હતી. વિશ્વ બેંક અને સંયુક્ત રાષ્ટ્રની પહેલ બાદ બંને દેશો વચ્ચે પાણીની વહેંચણીને લઈને તણાવ ઓછો થયો છે.
આઝાદી પછીથી વિવાદ
સિંધુ નદી ચાર દેશો વચ્ચે વિવાદનો વિષય રહી છે. 1947માં દેશને આઝાદી મળી ત્યારથી આ વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. આ ચાર દેશો ભારત, પાકિસ્તાન, અફઘાનિસ્તાન અને ચીન છે. જ્યારે આ નદી તિબેટમાંથી વહે છે. આ નદીને લઈને ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ઘણા વિવાદો થયા છે. પાકિસ્તાનને પાઠ ભણાવવા માટે, જ્યારે ભારતે 1948માં જ તેને પાણી આપવાનું બંધ કરી દીધું, ત્યારે પાકિસ્તાને સંયુક્ત રાષ્ટ્રને અપીલ કરી. આ પછી, સંયુક્ત રાષ્ટ્રની પહેલ પર, વિશ્વ બેંકે 1954 માં આ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા, જે ફક્ત 1960 માં જ થઈ શક્યા.
કાયમી સિંધુ કમિશનની પણ સ્થાપના કરવામાં આવી હતી
તે પછી, પાણીની વહેંચણીના વિવાદને ધ્યાનમાં રાખીને, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ કાયમી સિંધુ કમિશનની સ્થાપના કરી. આ સંધિ અનુસાર ભારત આ નદીના 20 ટકા પાણીનો ઉપયોગ ઘરેલું ઉપયોગ માટે કરી શકશે અને પાકિસ્તાન 80 ટકા પાણીનો ઉપયોગ કરી શકશે. પરંતુ બાદમાં બંને દેશોએ એકબીજા પર અતિક્રમણ અને તેના ઉપયોગમાં નિયમોના ઉલ્લંઘનનો આરોપ લગાવ્યો.
જો કે, કરાર મુજબ, કુદરતી આફતો અથવા પૂર જેવા વિશિષ્ટ સંજોગોમાં, પાણીનો મુક્તપણે નિકાલ કરી શકાશે. ઓપરેશન દરમિયાન ભારત અને પાકિસ્તાનની સરહદ પર કોઈ ઔપચારિક નિયંત્રણો નહીં હોય. બંને દેશો એકબીજા પર દોષારોપણ કે નકારી શકતા નથી.
સંધિ સમીક્ષા કેટલી ઉપયોગી છે?
સરહદ નજીક વહેતી નદીઓ જમ્મુ-કાશ્મીર અને પંજાબ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતે સતલજ નદી પર ત્રણ ભાકરા ડેમ, બિયાસ નદી પર પોંગ અને પંડોહ ડેમ અને રાવી પર રણજીત સાગર ડેમ બનાવ્યા છે. એક રિપોર્ટ અનુસાર, પાકિસ્તાનના રાવીમાંથી દર વર્ષે લગભગ 2 MAF પાણી વેડફાય છે. ભારતે તેને રોકવા માટે ઘણા પ્રયાસો કર્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, શાહપુર કાંડી પ્રોજેક્ટ પંજાબ અને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ખેતી અને પાવર પ્રોજેક્ટમાં થીન ડેમમાંથી આવતા પાણીનો ઉપયોગ કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યો હતો.
