ભારત-કેનેડા વચ્ચે રાજકીય તણાવ ચરમસીમાએ, કેનેડાના વિદેશ મંત્રી મેલાની જોલીએ ભારત પર પ્રતિબંધ મૂકવાની ધમકી આપી છે. સવાલ એ થાય છે કે, કેનેડા કોની તાકાત પર ભારતને ધમકાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે? જવાબ છે પાંચ આઇઝ એલાયન્સ. કેનેડા ઉપરાંત આ ગ્રુપમાં અમેરિકા, બ્રિટન, ઓસ્ટ્રેલિયા અને ન્યૂઝીલેન્ડનો પણ સમાવેશ થાય છે, જે પોતાની વચ્ચે ગુપ્ત માહિતી વહેંચે છે.
ભારત અને કેનેડા વચ્ચે ફરી એકવાર તણાવ વધ્યો છે, ખાલિસ્તાની આતંકી હરદીપ સિંહ નિજ્જરની હત્યામાં કેનેડાના પાયાવિહોણા આરોપો પર ભારત સરકારે કડક વલણ દર્શાવ્યું છે. ગત વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં કેનેડાના પીએમ ટ્રુડોએ આ મામલે સૌથી પહેલા ભારત પર ગંભીર આરોપ લગાવ્યા હતા, ત્યારબાદ પણ બંને દેશો વચ્ચે કૂટનીતિક સંબંધો તણાવપૂર્ણ બની ગયા હતા.
સાથે જ કેનેડાએ આ મામલે હદ પાર કરીને ભારતીય હાઈ કમિશનર અને કેટલાક ડિપ્લોમેટ્સને શંકાસ્પદ ગણાવ્યા છે, તેથી ભારત સરકારે મોટી કાર્યવાહી કરીને પોતાના ડિપ્લોમેટ્સને પાછા બોલાવીને કેનેડા ભારતના 6 ડિપ્લોમેટ્સને મુક્ત કરવા જણાવ્યું છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે કેનેડાની આક્રમક ટ્રુડો સરકારનું મુખ્ય કારણ આવતા વર્ષે યોજાનારી ચૂંટણી છે. ટ્રુડો તેની વોટ બેંક પ્રાપ્ત કરવા માટે ભારતને ખરાબ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો છે.
પાંચ આંખોની મદદથી ભારત ખરાબ થયું?
વાસ્તવમાં કેનેડાના વિદેશ મંત્રીને જ્યારે ભારત પર પ્રતિબંધ લગાવવા અંગે પૂછવામાં આવ્યું તો તેમણે કહ્યું કે, “અમારી પાસે ભારત કેનેડાને ખોલવાના તમામ વિકલ્પો છે.” વાસ્તવમાં ટ્રુડો સરકાર ફાઇવ આઇઝની મદદથી ભારત પર દબાણ લાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.
શું અમેરિકા ભારતની વિરુદ્ધમાં જશે?
ફાઇવ આઇઝના સભ્ય અમેરિકાએ નિજ્જર હત્યા કેસમાં કેનેડાના પાયાવિહોણા આરોપો અંગે ભારતને આ મામલે સહકાર આપવા જણાવ્યું છે, યુએસ સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટના પ્રવક્તા મેથ્યુ મિલરે કહ્યું છે કે “અમે ઇચ્છીએ છીએ કે ભારત સરકાર આ આરોપો કેનેડા અંગેની તપાસમાં મદદ કરે.” જો કે અમેરિકાએ કબૂલ કર્યું છે કે ખાલિસ્તાની અલગાવવાદી ગુરપતવંત સિંહ પન્નુની હત્યાના પ્રયાસના મામલામાં ભારત પર લાગેલા આરોપોને તે ગંભીરતાથી લઈ રહ્યું છે.
આ નિવેદનો ઉપરાંત જો આપણે ભારત અને અમેરિકાના સંબંધો પર નજર કરીએ તો બંને દેશો મજબૂત સહયોગી છે, ખાસ કરીને ઈન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં ચીનની આક્રમકતાને કારણે અમેરિકાને તેના હિતોની રક્ષા માટે ભારતના સમર્થનની જરૂર છે. આવી સ્થિતિમાં, અમેરિકા માટે આ સમગ્ર મામલે ભારત વિરુદ્ધ કોઈ પણ પ્રતિબંધને ટેકો આપવો શક્ય નથી.
બ્રિટન સહિત અન્ય દેશોના નિવેદનોને માપવામાં આવ્યા
બીજી તરફ બ્રિટને આ સમગ્ર વિવાદમાં ઝંપલાવ્યું છે. કેનેડાએ પ્રધાનમંત્રી કીર સ્ટારમર સાથે ફોન પર વાત કરી, બંને નેતાઓએ કાયદો અને વ્યવસ્થાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. જોકે, યુકેના વડાપ્રધાન કાર્યાલય તરફથી જારી કરવામાં આવેલા નિવેદનમાં ભારતનો સીધો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો નથી.
ભારત અને કેનેડા વચ્ચે દ્વિપક્ષીય વેપાર
બંને દેશો વચ્ચે વ્યાપારિક સંબંધોની વાત કરીએ તો 2019થી 2023 વચ્ચે કેનેડાની કંપનીઓએ ભારતમાં લગભગ 11.9 અબજ ડોલરનું રોકાણ કર્યું છે. કેનેડાની 600થી વધુ કંપનીઓ ભારતમાં હાજર છે અને કેનેડાની 1,000થી વધુ કંપનીઓ ભારતમાં સક્રિય રીતે બિઝનેસ કરે છે. વર્ષ 2023માં ભારત અને કેનેડા વચ્ચે 9.36 અબજ ડોલરનો વેપાર થયો હતો, જ્યારે આ વર્ષે જાન્યુઆરીથી એપ્રિલ વચ્ચે 3.11 અબજ ડોલરનો વેપાર થયો હતો. આ સિવાય કેનેડાના પેન્શન ફંડોએ ભારતમાં લગભગ 4575 અબજ રૂપિયાનું રોકાણ કર્યું છે. આવી સ્થિતિમાં જો કેનેડા કોઈપણ પ્રકારના આર્થિક-વેપાર પ્રતિબંધો લાદે તો તેની અસર કેનેડાની કંપનીઓ અને ભારતમાં તેમના રોકાણ પર પણ પડશે.
નિજ્જર કેસને લઈને ભારત અને કેનેડા વચ્ચેના સંબંધો ભલે એક વર્ષથી તણાવપૂર્ણ રહ્યા હોય, પરંતુ હજુ સુધી વેપારી સંબંધો પર કોઈ મોટી અસર જોવા મળી નથી. હવે જો બંને દેશો વચ્ચે ચાલી રહેલો રાજકીય તણાવ ટ્રેડ વોરમાં ફેરવાઈ જાય તો કેનેડાને મોટા આર્થિક સંકટનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
આ પણ વાંચો: ભારત પાસે કેનેડાને જવાબ આપવાની તક, જસ્ટિન ટ્રુડો ક્યારેય નહીં ભૂલે!
