સંસદમાં વસ્તી નિયંત્રણ બિલ સાથે જોડાયેલા એક સવાલ પર કેન્દ્રએ મૌન સેવ્યું હતું. ભારતમાં લાંબા સમયથી વસ્તી નિયંત્રણ એક રાજકીય મુદ્દો રહ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં, સવાલ એ ઉભો થાય છે કે સરકાર હવે તેને અમલમાં મૂકવા માટે શું યોજનાઓ પર કામ કરી રહી છે?
વાસ્તવમાં હાલમાં જ શિયાળુ સત્રમાં જ્યારે રાજ્યસભામાં શિવસેના (યુબીટી)ના સાંસદ સંજય રાઉતે સરકારને જનસંખ્યા નિયંત્રણ સાથે જોડાયેલા બિલ વિશે સવાલ પૂછ્યો તો સરકારે તેના પર મૌન સેવ્યું. લોકસભામાં એક સવાલના જવાબમાં સ્વાસ્થ્ય મંત્રાલયે કહ્યું કે ફર્ટિલિટી રેટ ઘટી ગયો છે. અમે તેને વધુ ઘટાડવાની કવાયતમાં રોકાયેલા છીએ.
શું હતો સંજય રાઉતનો સવાલ?
રાજ્યસભામાં એક અતારાંકિત સવાલ દ્વારા સંજય રાઉતે પૂછ્યું હતું કે શું સરકાર વસ્તી નિયંત્રણ સંબંધિત બિલ લાવવાની તૈયારી કરી રહી છે? અથવા વસ્તી નિયંત્રણ માટે બીજી કોઈ દરખાસ્ત છે?
આરોગ્ય મંત્રાલયે વસ્તી નિયંત્રણ બિલ પર આ સવાલનો જવાબ આપ્યો ન હતો. સરકાર તરફથી કહેવામાં આવ્યું હતું કે ફર્ટિલિટી રેટ સતત ઘટી રહ્યો છે અને સરકારનો પ્રયાસ છે કે તેમાં વધુ ઘટાડો કરવામાં આવે.
સરકારે કહ્યું કે દેશમાં હાલ પ્રજનન દર 2.0 છે, જે વર્ષ 2000માં 2.1થી ઓછો છે.
ફર્ટિલિટી રેટ ઘટે છે, સ્ટેટ ડેટા
કેન્દ્ર સરકારના જણાવ્યા અનુસાર દેશમાં પ્રજનન દર હાલ 2.0 છે. આંકડા મુજબ સિક્કિમમાં સૌથી ઓછો ફર્ટિલિટી રેટ 1.1 છે. લદ્દાખ, ગોવા અને આંદામાનનો પ્રજનન દર 1.3 છે. લક્ષદ્વીપ, ચંદીગઢ અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં પ્રજનન દર 1.4 છે.
દેશના કુલ 31 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનો પ્રજનન દર 2.0 અથવા તેનાથી ઓછો છે. રાજસ્થાનનો ફર્ટિલિટી રેટ 2.0 છે. જો કે બિહાર અને યુપી જેવા રાજ્યોના ફર્ટિલિટી રેટથી તણાવ વધવાનો છે.
કેન્દ્રના જણાવ્યા અનુસાર બિહારમાં સૌથી વધુ 3.0નો ફર્ટિલિટી રેટ છે. યુપીનો પ્રજનન દર ૨.૪ અને ઝારખંડનો પ્રજનન દર ૨.૩ છે. મેઘાલયનો પ્રજનન દર ૨.૯ છે અને મણિપુરનો પ્રજનન દર ૨.૨ છે.
પ્રજનન દર એ સ્ત્રીના જીવનકાળમાં સરેરાશ બાળકોની સંખ્યા છે.
કુટુંબ નિયોજન એટલે શું?
લોકસભામાં સાંસદો સેલ્વરાજ કે અને સુબ્રમણ્યમના એક સવાલના જવાબમાં સ્વાસ્થ્ય મંત્રાલયનું કહેવું છે કે સરકારનું ધ્યાન ફર્ટિલિટી રેટને વધુ ઘટાડવા પર છે. સ્વાસ્થ્ય મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર આ માટે અલગ બજેટ સિસ્ટમ અને પીઆઇપી મોડલનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે.
નિષ્ણાંતોનું કહેવું છે કે, ઓછા પ્રજનન દરની સ્થિતિમાં વસ્તીને જ નિયંત્રિત કરવામાં આવશે. ભારતની વસ્તી 142 કરોડથી વધુ છે, જે વિશ્વમાં સૌથી વધુ છે.
Read: સુપર પીએમથી લઈને રિમોટ ગવર્નમેન્ટ સુધી ઘણી ચર્ચા થઈ,…
સરકાર ફર્ટિલિટી રેટ ઘટાડવા માટે 4 રીતનો ઉપયોગ કરી રહી છે.
1. સરકારના જણાવ્યા અનુસાર, અંતરા અને છાયા યોજના હેઠળ પરિણીત મહિલાઓને ગર્ભનિરોધક આપવામાં આવી રહ્યા છે. 2017થી આ યોજનાને દેશના અલગ અલગ ભાગોમાં વિસ્તારવામાં આવી રહી છે. અંતરા યોજના હેઠળ મહિલાઓને અનિચ્છનીય ગર્ભથી છુટકારો મેળવવા માટે ઇન્જેક્શન આપવામાં આવે છે. વર્ષ 2023-24માં એકલા યુપીમાં જ 13 લાખથી વધુ મહિલાઓએ આ યોજનાનો લાભ લીધો હતો.
2. જાગૃતિ દ્વારા સરકાર પ્રજનન દરને રોકવા માટે પણ પ્રયાસ કરી રહી છે. દર વર્ષે, સરકાર જાગૃતિ લાવવા માટે વિશ્વ વસ્તી દિવસ પર એક પખવાડિયાની ઉજવણી કરે છે. આ ઉપરાંત અલગ અલગ ભાગોમાં માનવ સાંકળ દ્વારા પણ આ સંદેશ આપવામાં આવે છે.
3. જે રાજ્યોમાં પ્રજનન દર સૌથી વધુ છે, ત્યાં સરકાર મિશન વિકાસ પરિવાર હેઠળ મોટા પાયે કામ કરી રહી છે. અહીં, ગર્ભનિરોધક વિકલ્પોથી લઈને વંધ્યીકરણ સુધીની યોજનાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે. સરકાર દ્વારા મહિલાઓને નસબંધી માટે ૨૨૦૦ રૂપિયાનું પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે.
