જવાહરલાલ નેહરુની દુર્દશા! સંપત્તિથી ખ્યાતિ સુધી, તેઓ હજુ પણ એકલા હતા, ન તો દેવ હતા કે ન તો રાક્ષસ.
૨૦૦ વર્ષના વસાહતી શાસન પછી દેશને હમણાં જ આઝાદી મળી હતી. બ્રિટિશરો દેશ છોડીને ગયા હતા, જેના કારણે દેશની સમસ્યાઓ વધુ જટિલ બની ગઈ હતી. સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાંથી વિજયી બનેલા ઘણા નેતાઓ હતા, પરંતુ રાજદ્વારી કુશળતા ફક્ત થોડા જ હતા. છતાં, નેહરુની નીતિઓ દરેક રાજકીય પક્ષને સતત સતાવતી રહે છે
આપણા રાષ્ટ્રીય નાયકોમાં, જવાહરલાલ નેહરુ એક એવું પાત્ર છે જેમની પાસે બધું જ હતું, છતાં તેમણે દરેક જગ્યાએ જુલમ સહન કર્યો. તેમનો જન્મ એવા પરિવારમાં થયો હતો જેની પાસે બધું જ હતું: અપાર સંપત્તિ, એકમાત્ર પુત્ર તરીકે તેમના માતાપિતાનો બિનશરતી પ્રેમ અને તેમની બહેનોનો સ્નેહ. છતાં, એક વાડ હંમેશા તેમને ઘેરી લેતી હતી. બાળપણથી પુખ્તાવસ્થા સુધી તેમના પર કડક દેખરેખ રાખવામાં આવી હતી, તેમના પરિવારના પ્રતિબંધો હતા, અને પછી જ્યારે તેઓ સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં જોડાયા ત્યારે ગાંધીજીના કડક શિસ્ત હેઠળ હતા. તેઓ 57 વર્ષની ઉંમરે વડા પ્રધાન બન્યા, પરંતુ પાર્ટીની અંદર અને બહાર બંને જગ્યાએ આંતરિક પક્ષના ઝઘડાને કારણે હંમેશા ટીકાનો ભોગ બન્યા.
મૃત્યુ પછી નેહરુનું ભૂત!
આવા રાજકારણીને આજકાલ ચારે બાજુથી ઘેરી લેવામાં આવી રહ્યો છે. ભાજપ તેમના વિચારો અને કાર્યો પર ટિપ્પણી કરે છે એટલું જ નહીં, પરંતુ કોંગ્રેસ પાર્ટી તેમને રાક્ષસી બનાવવાના પ્રયાસમાં તેમને અમાનવીય બનાવે છે. ગાંધીજી એક એવા રાજકારણી હતા જે ભારતના લોકોને પ્રેમ કરતા હતા. તેમણે જે કંઈ કર્યું તે ભારતની અખંડિતતા અને તેના બહુ-જાતીય, બહુસાંસ્કૃતિક, બહુ-ધાર્મિક અને બહુભાષી સ્વભાવને જાળવવા માટે હતું. તેમણે નેહરુમાં વિદેશમાં તેમની સ્વીકૃતિ જોઈ, તેથી તેમણે કોંગ્રેસ પક્ષમાં પોતાનું નામ પ્રમોટ કર્યું.
૨૦૦ વર્ષના વસાહતી શાસન પછી દેશને હમણાં જ આઝાદી મળી હતી. બ્રિટિશરો દેશ છોડીને ગયા હતા, જેના કારણે દેશની સમસ્યાઓ વધુ જટિલ બની ગઈ હતી. સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાંથી વિજયી બનેલા ઘણા નેતાઓ હતા, પરંતુ રાજદ્વારી સમજદારી ધરાવતા નેતાઓ ઓછા હતા. છતાં, નેહરુની નીતિઓ દરેક રાજકીય પક્ષને સતત ત્રાસ આપે છે.
કાશ્મીર સમસ્યા
દેશના ૫૨૪ રજવાડાઓનું વિલીનીકરણ, સાથે સાથે કાશ્મીરનું રક્ષણ કરવું, એક મુશ્કેલ કાર્ય હતું. સૌથી જટિલ સમસ્યા કાશ્મીરના મહારાજા હરિ સિંહ દ્વારા ઉભી કરવામાં આવી હતી, જેમની અંદર શાસન કરવાની ઇચ્છા ઉકળતી હતી. આ મહત્વાકાંક્ષા કાશ્મીર માટે આપત્તિ બની ગઈ. મહારાજા ગુલાબ સિંહ પાસે એક સમયે વિશાળ રાજ્ય અને વિશાળ સૈન્ય હશે, પરંતુ અંગ્રેજોએ તેમના વંશજોને શાસનનો આનંદ માણવા દીધો પણ સૈન્ય છીનવી લીધું.
તેથી, મહારાજા હરિ સિંહ, પાકિસ્તાની ઘુસણખોરોનો સામનો કરવામાં અસમર્થ, તેમણે અનેક શરતો સાથે ભારત સાથે જોડાણના દસ્તાવેજ પર હસ્તાક્ષર કર્યા. જોકે, ત્યાં સુધીમાં તેમણે કાશ્મીરનો મોટો ભાગ ગુમાવી દીધો હતો. કોઈક રીતે, સરદાર પટેલ અને નેહરુએ કાશ્મીરનું ભારતમાં જોડાણ હાંસલ કર્યું. આ નિર્ણાયક તબક્કે, પંડિત નેહરુની ઉદાર વ્યૂહરચના અને તેમના ગૃહમંત્રી સરદાર પટેલની મક્કમતા નિર્ણાયક સાબિત થઈ.
નેહરુનું વિઝન
૧૫ ઓગસ્ટ, ૧૯૪૭ ના રોજ આપણને આઝાદી મળી, પરંતુ દેશના પૂર્વ અને પશ્ચિમ ભાગો લોહીથી રંગાયેલા હતા. અંગ્રેજોએ સદીઓ જૂના હિન્દુ-મુસ્લિમ સંબંધોને ઝેર આપ્યું હતું અને પરસ્પર નફરત દ્વારા દેશના બહુમતી હિન્દુ સમુદાયમાં જાતિગત વિભાજનને વેગ આપ્યો હતો. ગાંધીજી આ વિભાજનને દૂર કરી શક્યા હોત, પરંતુ સ્વતંત્રતાના માત્ર સાડા પાંચ મહિના પછી તેમની હત્યા કરવામાં આવી હતી.
દેશ નિરાધાર હતો. આવા સમયમાં નેહરુનું વિઝન મહત્વપૂર્ણ સાબિત થયું. તેમણે હંમેશા મધ્યમ માર્ગ અપનાવ્યો, કારણ કે તે સમયે ખૂબ રૂઢિચુસ્ત હોવાનો અર્થ દેશના દુશ્મનોને દાવપેચ ચલાવવાની તક આપવી હતી. તે શીત યુદ્ધનો યુગ હતો. દુનિયા કાં તો અમેરિકાના નાટો જોડાણ દ્વારા બંધાયેલી હતી અથવા સોવિયેત બ્લોક દ્વારા. તેઓ તમામ પ્રકારના સાંપ્રદાયિકતા અને જાતિવાદી રાજકારણનો વિરોધ કરતા હતા.
૧૯૫૭માં, તેમણે મદ્રાસ રાજ્યના મુખ્યમંત્રી કે. કામરાજને પત્ર લખ્યો કે ઇ. રામાસ્વામી જે રીતે બ્રાહ્મણ વિરોધી ચળવળ ચલાવી રહ્યા છે તે દેશની એકતા માટે સારું નથી.
