ભારત પાકિસ્તાન અને તેની સરકાર તેમજ પ્રજાનો દુશ્મન નથી. આ દેશને નષ્ટ કરવા માટે પહેલાથી જ 5 દુશ્મનો છે. જેને ત્યાંની સરકાર સિવાય બીજું કોઈ નહીં પણ પોષી રહી છે. પાકિસ્તાનનો સૌથી મોટો દુશ્મન વિદેશી દેવું છે, જે 100 અબજ ડોલરથી વધુ છે. ચાલો સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ કે પાકિસ્તાનના 5 દુશ્મનો શું છે …
ગુરૂવારે વડાપ્રધાન શેહબાઝ શરીફની અધ્યક્ષતામાં મળેલી મહત્વની બેઠક બાદ પાકિસ્તાને ભારત સામે શ્રેણીબદ્ધ પગલાં લેવાની જાહેરાત કરી હતી. એક લાંબા નિવેદનમાં, પાકિસ્તાનના પીએમઓએ સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવાને “યુદ્ધનું કાર્ય” ગણાવ્યું હતું, જેનો “રાષ્ટ્રીય શક્તિના સ્પેક્ટ્રમમાં સંપૂર્ણ તાકાતથી જવાબ આપવામાં આવશે”.
પાકિસ્તાને 1972ના “સિમલા કરાર”ને પણ સ્થગિત કરી દીધો હતો, જે બંને દેશો વચ્ચે શાંતિપૂર્ણ સંબંધોને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ ઉપરાંત, દેશે ભારત સાથેનો “તમામ વેપાર” સ્થગિત કરી દીધો છે, ઇસ્લામાબાદમાં ભારતીય ઉચ્ચાયોગમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવેલા રાજદ્વારીઓને હાંકી કાઢ્યા છે, ભારતીયો માટેના કેટલાક વિઝા રદ કર્યા છે અને તમામ ભારતીય એરલાઇન્સ માટે તેની એરસ્પેસ બંધ કરી દીધી છે.
જો કે ઈસ્લામાબાદ માટે વસ્તુઓ એટલી સરળ નહીં હોય. જો પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં જવાનો નિર્ણય લે છે, તો તેની નાજુક અર્થવ્યવસ્થા તેનો સામનો કરી શકશે નહીં. ખાસ વાત એ છે કે પાકિસ્તાનનો અસલી દુશ્મન ભારત નથી, પરંતુ સતત વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં ઘટાડો થઈ રહ્યો છે, સતત વધી રહેલું દેવું છે, IMF સામે ભીખ માંગી રહ્યું છે, અમેરિકાની મદદ અને રાજકીય સ્થિરતાની માંગ કરી રહ્યું છે. ચાલો અમે પણ તમને આ વિશે વિગતવાર માહિતી આપીએ.
રેકોર્ડ નીચા સ્તરે ફોરેક્સ અનામત
સ્ટેટ બેન્ક ઓફ પાકિસ્તાન (એસબીપી) પાસે રહેલા પાકિસ્તાનના વિદેશી મુદ્રા ભંડાર આ સમયે રેકોર્ડ નીચલા સ્તર પર છે. દેશની સેન્ટ્રલ બેંક દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલા આંકડા અનુસાર, આ વર્ષે માર્ચના પહેલા અઠવાડિયામાં પાકિસ્તાનના વિદેશી મુદ્રા ભંડારમાં 150 મિલિયન ડોલરથી વધુનો ઘટાડો થયો છે.એસબીપીનો વિદેશી મુદ્રા ભંડાર 7 માર્ચ સુધી 11.098 અબજ ડોલર હતો, જે 28 ફેબ્રુઆરીએ 11.250 અબજ ડોલરથી 152 મિલિયન ડોલરનો ઘટાડો દર્શાવે છે. એસબીપીએ ચુકવણીની અછતને આભારી છે.
100 અબજ ડોલરથી વધુનું દેવું
સીઈઆઈસીના આંકડા મુજબ, પાકિસ્તાન પણ રોકડની તંગીમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે, ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં 131.1 અબજ ડોલરનું બાહ્ય દેવું છે. ગયા વર્ષે પીટીઆઈના એક અહેવાલ મુજબ, પાકિસ્તાની અધિકારીઓને આગામી ચાર વર્ષમાં 100 અબજ ડોલરની જંગી બાહ્ય લોન ચૂકવવાનું મુશ્કેલ કાર્યનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. નાણાં રાજ્યમંત્રી અલી પરવેઝ મલિકે સપ્ટેમ્બર 2024માં નેશનલ એસેમ્બલી સ્ટેન્ડિંગ કમિટીની બેઠકમાં કહ્યું હતું કે પાકિસ્તાનની ચાર વર્ષ માટે એક્સટર્નલ લોન પેમેન્ટ 100 અબજ ડોલર છે.
આઇએમએફ બેલઆઉટ – સતત નિર્ભરતા
પાકિસ્તાને પોતાની અર્થવ્યવસ્થાને વેગ આપવા માટે લાંબા સમયથી આઈએમએફ પર આધાર રાખ્યો છે, જેને તાજેતરના વર્ષોમાં મોટો ઝટકો લાગ્યો છે. કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યાના બે મહિનાથી વધુ સમય પછી, આઇએમએફએ ગયા વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં રોકડની તંગીથી ઘેરાયેલા પાકિસ્તાન માટે 7 અબજ ડોલરની નવી લોનને મંજૂરી આપી હતી. એસોસિએટેડ પ્રેસના એક અહેવાલ અનુસાર, આ લોનનો હેતુ પાકિસ્તાનની બીમાર અર્થવ્યવસ્થાને વેગ આપવાનો હતો, અને તેને 37 હપ્તામાં આપવાનો હતો. 7 અબજ ડોલરની આ લોન વડા પ્રધાન શેહબાઝ શરીફે તે વર્ષે જૂનથી આઇએમએફ સાથે વાટાઘાટો કરવાનો પ્રયાસ કર્યા પછી આવી હતી. જો કે, તે સમયે આઇએમએફે ચેતવણી આપી હતી કે પાકિસ્તાનની નબળાઇઓ અને માળખાકીય પડકારો મજબૂત છે.
યુ.એસ.ની સહાય સ્થગિત
ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્રે સત્તામાં આવ્યા પછી પહેલું પગલું સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટ અને યુએસ એજન્સી ફોર ઇન્ટરનેશનલ ડેવલપમેન્ટ (યુએસએઆઇડી) દ્વારા અથવા તેના દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતી વિદેશી સહાયને રોકવાનું હતું. અસ્થિર અર્થતંત્ર સામે લડતી વખતે આ કાર્યક્રમ હેઠળ ભંડોળ મેળવવાનું બંધ કરી દીધું હતું તેવા પાકિસ્તાન માટે આ એક મોટો આંચકો હતો. યુ.એસ.એ.આઈ.ડી.નું સસ્પેન્શન 90 દિવસ માટે હતું, જે દરમિયાન તેની સમીક્ષા કરવામાં આવી રહી હતી. સમીક્ષાનો સમયગાળો 26 એપ્રિલે પૂરો થાય છે. જો કે ટ્રમ્પ પ્રશાસને આગળ શું થવાનું છે તે અંગે હજુ સુધી કોઈ સ્પષ્ટતા કરી નથી.
રાજકીય અસ્થિરતા અને શાસનના મુદ્દાઓ
માત્ર આર્થિક અસ્થિરતા જ નહીં, પાકિસ્તાન રાજકીય વિવાદો અને શાસન સંબંધિત મુદ્દાઓમાં પણ ઘેરાયેલું છે. તેમના 75 વર્ષના ઈતિહાસમાં કોઈ પણ વડાપ્રધાન પૂરા પાંચ વર્ષનો કાર્યકાળ પૂરો કરી શક્યા નથી. પાકિસ્તાનના વડા પ્રધાનોને વિવિધ સંજોગોમાં 18 પ્રસંગોએ દૂર કરવામાં આવ્યા છે, જેમાં ભ્રષ્ટાચારના આરોપો, સીધા લશ્કરી બળવા અને પક્ષો વચ્ચેની આંતરિક લડાઈને કારણે બળજબરીથી રાજીનામાં આપવાનો સમાવેશ થાય છે. તેના પુરોગામી ઇમરાન ખાનને ભ્રષ્ટાચારના આરોપોના આધારે વિપક્ષમાં અવિશ્વાસના મત દ્વારા હાંકી કાઢવામાં આવ્યા હતા. ખાન ત્રણ વર્ષ અને સાત મહિના સુધી વડા પ્રધાન હતા.
