મોદી-શાહના ગઢ ગણાતા ગુજરાતમાં કોંગ્રેસના સૌથી મોટા મંથન, ભાજપની રાજકીય પ્રયોગશાળાને રાહુલે રાજકીય પ્રયોગ માટે કેમ પસંદ કરી?

અમદાવાદમાં 64 વર્ષ બાદ કોંગ્રેસનું રાષ્ટ્રીય અધિવેશન યોજાઈ રહ્યું છે, જેમાં પક્ષની ભાવિ રાજકીય દિશા અંગે ચર્ચા થશે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ સત્રના માધ્યમથી કોંગ્રેસનો હેતુ અહીંથી દેશ માટે એક નવું મોડલ અને નવી વિચારસરણી રજૂ કરવાનો છે. એટલે જ કોંગ્રેસે આ અધિવેશનની ટેગ લાઈન નક્કી કરી છે – ‘ન્યાયા પથ… સંકલ્પ કરો, ટેકો આપો અને સંઘર્ષ કરો.”

કોંગ્રેસે ભાજપના સૌથી મજબૂત ગઢ એવા ગુજરાતને તેની ભવિષ્યની રાજકીય સ્થિતિ અને દિશા નક્કી કરવા માટે પસંદ કર્યું છે. મંગળવારે ગુજરાતના અમદાવાદમાં કોંગ્રેસનું બે દિવસીય પૂર્ણ અધિવેશન શરૂ થશે. દેશના ત્રણ રાજ્યોમાં કોંગ્રેસની સરકાર છે. ગરમીની દ્રષ્ટિએ હિમાચલ પ્રદેશ કોંગ્રેસ માટે સૌથી અનુકૂળ સ્થળ બની શક્યું હોત અને ચૂંટણીને પગલે બિહાર નિર્ણાયક બની શક્યું હોત. એ બધું છોડીને કોંગ્રેસે પોતાના રાજકીય પ્રયોગ માટે ભાજપની રાજકીય પ્રયોગશાળા ગણાતા ગુજરાતને પસંદ કર્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, સવાલ એ ઉભો થાય છે કે રાહુલ ગાંધીએ સંમેલન માટે પીએમ મોદી અને અમિત શાહના ગૃહ રાજ્ય ગુજરાતને સીધા કેમ પસંદ કર્યા?

ગુજરાતમાં કોંગ્રેસ ત્રણ દાયકાથી સત્તામાં છે અને 11 વર્ષથી સત્તાથી દૂર છે. આવી સ્થિતિમાં, કોંગ્રેસ પોતાનો ખોવાયેલો પાયો પાછો મેળવવા અને આગળની વ્યૂહરચનાને આખરી ઓપ આપવા માટે ગુજરાતના અમદાવાદમાં બે દિવસ માટે મનોમંથન કરી રહી છે. છ દાયકા બાદ ગુજરાતમાં કોંગ્રેસનું અધિવેશન યોજાઈ રહ્યું છે. આ સંમેલનના માધ્યમથી પાર્ટી પોતાના કાર્યકર્તાઓને સક્રિય કરવા અને ભાજપ સામે લડવા માટે એક માળખું તૈયાર કરશે. આ સંમેલનમાં કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધી, કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધી, પાર્ટી મહાસચિવ પ્રિયંકા ગાંધી વાડ્રા અને પાર્ટીના અન્ય વરિષ્ઠ નેતાઓ સામેલ થશે. આવી સ્થિતિમાં, અમે સમજાવીએ છીએ કે કોંગ્રેસે તેના રાજકીય પ્રયોગ માટે ગુજરાતને શા માટે પસંદ કર્યું?

ગાંધી-પટેલના વારસાનો સંદેશ

દેશના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના ઇતિહાસમાંથી ઉભરી આવેલી કોંગ્રેસ જાણે છે કે ગુજરાતે આઝાદીના ઇતિહાસમાં અને તે પછી ભારતના આકારમાં કેટલી મોટી ભૂમિકા ભજવી છે. કોંગ્રેસની રણનીતિ સંમેલનના બહાને મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલની વિચારધારાના આધારે પોતાનો રાજકીય વનવાસ ખતમ કરવાની છે. સંમેલનના પ્રથમ દિવસે મંગળવારે સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ રાષ્ટ્રીય સ્મારક ખાતે સીડબ્લ્યુસીની બેઠક યોજાશે. મલ્લિકાર્જુન ખડગેની અધ્યક્ષતામાં થનારી આ બેઠકમાં દેશભરમાંથી 262 કોંગ્રેસી નેતા સામેલ થશે.

બુધવારે સંમેલનના બીજા દિવસે કોંગ્રેસ CWCના સભ્યો ઉપરાંત પ્રદેશ કોંગ્રેસ સમિતિના અધ્યક્ષ, કોંગ્રેસ શાસિત રાજ્યોના મુખ્યમંત્રી અને કેટલાક વરિષ્ઠ નેતાઓ સાબરમતી રિવરફ્રન્ટમાં હાજરી આપશે.

કોંગ્રેસના નેતાઓ સતત આગ્રહ કરી રહ્યા છે કે ભાજપ ભલે પટેલનો વારસો હોવાનો દાવો કરી રહી હોય, પરંતુ પટેલે જ મહાત્મા ગાંધીની હત્યા બાદ આરએસએસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. સંદેશ એ છે કે કોંગ્રેસ મહાત્મા અને સરદારની ભૂમિ પરથી ભાજપને પડકાર ફેંકવાનું વચન આપી રહી છે. નવી દિલ્હી: કોંગ્રેસે પોતાનું વાર્ષિક કેલેન્ડર બહાર પાડ્યું છે, જેમાં પાર્ટીના રાષ્ટ્રીય સંમેલનો અને ગાંધી, સરદાર, પંડિત નેહરુ, સુભાષચંદ્ર બોઝ અને અન્ય જેવા નેતાઓની અગ્રણી હસ્તીઓની તસવીરો દર્શાવવામાં આવી છે. આવી સ્થિતિમાં કોંગ્રેસ મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલના જન્મસ્થળ પર પોતાને કોઈપણ રૂપમાં મજબૂત કરવા માંગે છે.

કોંગ્રેસ અધિવેશનના પોસ્ટરોમાં મહાત્મા ગાંધીની સાથે સરદાર પટેલને પણ મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. આ વર્ષે મહાત્મા ગાંધીના કોંગ્રેસના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ બનવાની 100મી વર્ષગાંઠ છે, જ્યારે સરદાર પટેલ તેમની 150મી જન્મજયંતી ઉજવી રહ્યા છે. ગાંધી અને પટેલ બંને ગુજરાતના હતા. આવી સ્થિતિમાં, કોંગ્રેસે કર્ણાટકના બેલાગવીમાં તેની સીડબ્લ્યુસીની બેઠક યોજી હતી, જ્યાં મહાત્મા ગાંધીએ 100 વર્ષ પહેલાં કાર્યકારી સમિતિના વડા બન્યા હતા. હવે કોંગ્રેસે મંથન માટે મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલના ગુજરાતને પસંદ કર્યું છે. આ રીતે કોંગ્રેસ સરદાર પટેલનો વારસો ભાજપ પાસેથી પાછો લેવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. એટલા માટે સંમેલન માટે સાબરમતી આશ્રમ અને સરદાર સ્મારક જેવા સ્થળોની પસંદગી કરવામાં આવી છે.

જ્યારે કોંગ્રેસને સંજીવની મળી

કોંગ્રેસ ગુજરાતમાં બીજું સત્ર કરી રહી છે. ગુજરાતમાં કોંગ્રેસનું અધિવેશન છ દાયકા પહેલાં ૧૯૬૧માં છેલ્લે ભાવનગરમાં યોજાયું હતું. ત્યાર બાદ કોંગ્રેસે એક તરફી સરસાઈ મેળવી ગુજરાત સહિત અનેક રાજ્યો અને કેન્દ્ર સરકારમાં લાંબા સમયથી સત્તા પર છે. 64 વર્ષ બાદ ફરી ગુજરાતના અમદાવાદમાં કોંગ્રેસનું રાષ્ટ્રીય અધિવેશન યોજાઈ રહ્યું છે, જેમાં પક્ષની ભાવિ રાજકીય દિશા અંગે ચર્ચા થશે. એક પછી એક કોંગ્રેસનાં હાથમાંથી રાજ્યો સરકી રહ્યાં છે, જ્યારે કોંગ્રેસ 11 વર્ષથી સત્તાથી દૂર છે. હવે 64 વર્ષ બાદ જો કોંગ્રેસ ફરી એકવાર ગુજરાત તરફ વળી છે તો તેની પાછળ ક્યાંકને ક્યાંક ગુજરાતમાં પોતાનો ખંડિત થયેલો કિલ્લો પાછો મેળવવાની ઇચ્છા છે.

બિહારમાં 2025માં વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાવાની છે જ્યારે 2026માં પશ્ચિમ બંગાળ, આસામ, કેરળ, તમિલનાડુ અને પુડુચેરી જેવા રાજ્યોમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાશે. આ સંદર્ભમાં કોંગ્રેસની આ બેઠકને ખૂબ જ મહત્વની ગણવામાં આવે છે. 2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે 2019ની સરખામણીએ બમણી બેઠકો જીતી હતી, જે બાદ પાર્ટીના નેતાઓને જબરદસ્ત પ્રોત્સાહન મળ્યું હતું, પરંતુ તે પછી ઘણા રાજ્યોમાં યોજાયેલી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસનું પ્રદર્શન નિરાશાજનક રહ્યું છે. હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને દિલ્હીમાં મળેલી હારથી કોંગ્રેસ નિરાશ થઈ છે. આવી સ્થિતિમાં કોંગ્રેસ ગુજરાતમાં મનોમંથન કરશે અને ભાજપ સાથે સ્પર્ધા કરવાની રણનીતિ તૈયાર કરશે.

મોદી-શાહના ગઢમાંથી કોંગ્રેસ ભરશે હંગામો

રાહુલ ગાંધીએ કોંગ્રેસના સંમેલન માટે ગુજરાતની પસંદગી કરી નહોતી, પરંતુ તેને એક સુવિચારિત રણનીતિના ભાગરૂપે ગણવામાં આવી રહી છે. નરેન્દ્ર મોદીએ ગુજરાતમાં એક એવું મોડેલ બનાવ્યું જેનો ઉપયોગ ભાજપ રાજકીય હથિયાર તરીકે કરે છે. ગુજરાત મોડલના આધારે નરેન્દ્ર મોદી 2014માં દેશના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. ગુજરાતને ભાજપ દ્વારા રાજકીય પ્રયોગશાળા બનાવવામાં આવી છે, 1995થી તેને કોઇ હરાવી શક્યું નથી. પીએમ મોદી અને અમિત શાહની જોડીએ ગુજરાતને ‘વિકાસનું મોડલ’ ગણાવીને દેશ સમક્ષ રજૂ કર્યું હતું, જે ભાજપની જીતની જીવાદોરી બની હતી.

2024ની લોકસભા ચૂંટણી બાદથી રાહુલ ગાંધી બે વખત ગુજરાતની મુલાકાતે આવ્યા હતા અને હવે ગુજરાતમાં કોંગ્રેસનું બે દિવસીય રાષ્ટ્રીય અધિવેશન યોજાઈ રહ્યું છે. 2014માં પીએમ મોદી અને ગૃહમંત્રી અમિત શાહે લાંબા સમયથી ચાલી રહેલી કોંગ્રેસને ઉખાડી ફેંકવા માટે ગુજરાત મોડલ ઓફ નેરેશન આપ્યું હતું. ભાજપ અને પીએમ મોદીએ વિપક્ષ, ખાસ કરીને કોંગ્રેસ સામે ગુજરાત મોડલનો ઉપયોગ કર્યો હતો. ભાજપે બતાવી દીધું છે કે, કોંગ્રેસ પાસે આવું કોઈ નક્કર મોડલ નથી, જ્યારે ભાજપ પાસે ગુજરાત જેવું ‘સફળ’ મોડલ છે. કોંગ્રેસે ભાજપના ગુજરાત મોડલને તોડવા માટે ગુજરાતની પસંદગી કરી છે. કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે આ સત્રના માધ્યમથી કોંગ્રેસનો હેતુ અહીંથી દેશ માટે એક નવું મોડલ અને નવી વિચારસરણી રજૂ કરવાનો છે. એટલે જ કોંગ્રેસે આ અધિવેશનની ટેગ લાઈન નક્કી કરી છે – ‘ન્યાયા પથ… સંકલ્પ કરો, ટેકો આપો અને સંઘર્ષ કરો.”

ગુજરાત જીતવા માટે કોંગ્રેસની ઝંખના

ગુજરાત પીએમ મોદી અને કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અમિત શાહનું ગૃહ રાજ્ય છે. ગુજરાતમાં ત્રણ દાયકાથી કોંગ્રેસ સત્તાથી દૂર છે અને ભાજપે તેને પોતાની રાજકીય પ્રયોગશાળા બનાવી છે. આવી સ્થિતિમાં જો કોંગ્રેસ ભાજપને હરાવવામાં સફળ થશે તો તેનો રાજકીય સંદેશ દૂર-દૂર સુધી જશે. ગુજરાતમાં કોંગ્રેસ સૌથી નબળી સ્થિતિમાં છે. આવી સ્થિતિમાં જો ગુજરાતમાં તે મજબૂત બનશે તો કોંગ્રેસ દેશભરના અન્ય પક્ષોને અને ખાસ કરીને વિરોધ પક્ષોને કહી શકશે કે કોંગ્રેસ ભાજપ સામે ટક્કર લેવા સક્ષમ છે. આ કારણોસર રાહુલ ગાંધી ભાજપને તેના સૌથી મજબૂત ગઢમાં ઘેરવાની રણનીતિ બનાવી રહ્યા છે, જેના માટે તેઓ રાજકીય કવાયત માટે બે દિવસ સુધી મનોમંથન કરશે.

2024ની લોકસભા ચૂંટણી બાદથી જ રાહુલ ગાંધીનું મુખ્ય ધ્યાન ગુજરાત પર કેન્દ્રિત રહ્યું છે. ગત વર્ષે જુલાઇમાં સંસદ સત્ર દરમિયાન રાહુલ ગાંધીએ ભાજપને પડકાર ફેંક્યો હતો અને કહ્યું હતું કે અમે ગુજરાતમાં ભાજપ અને મોદીને હરાવીશું. તમે લખો છો કે તમે (ભાજપ) ભારત ગઠબંધન ગુજરાતમાં તમને હરાવવા જઈ રહ્યું છે. આ સંમેલનમાં ૨૦૨૭ ની ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી માટે કોંગ્રેસની વ્યૂહરચનાનો પાયો નાખવામાં આવશે. પાર્ટી આને ગુજરાતમાં સંગઠનાત્મક તાકાત વધારવા અને ભાજપને પડકાર આપવા તરીકે જુએ છે. આ ઉપરાંત આ સંમેલનના માધ્યમથી પાર્ટી ગુજરાતમાં અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરવા માંગે છે, પરંતુ કોંગ્રેસ માટે આ સરળ નથી.

ભાજપની લેબોરેટરીમાં કોંગ્રેસનો પ્રયોગ

ગુજરાત ભાજપની રાજકીય પ્રયોગશાળા રહી છે, જ્યાં તે નવા નવા પ્રયોગો કરતી રહે છે. સમયાંતરે ભાજપ પારંપારિક રાજકારણ ઉપરાંત અનેક સફળ પ્રયોગો કરી રહી છે અને તેને રાજકીય લાભ મળતો રહ્યો છે. 1995ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપે પોતાના રાજકીય મૂળ એવી રીતે સ્થાપિત કર્યા કે આજદિન સુધી કોંગ્રેસ તેને ઉખાડી શકી નથી. ગુજરાતમાં સત્તામાંથી હાંકી કઢાયા બાદથી જ કોંગ્રેસનો વનવાસ યથાવત રહ્યો છે. કોંગ્રેસ ગુજરાતમાં ભાજપને હરાવવાનો રસ્તો શોધી શકી નથી અને કોંગ્રેસ ધીમે ધીમે રાજકીય હાંસિયામાં પહોંચી ગઈ છે.

વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ગુજરાતના મધ્યમ વર્ગ અને શહેરી વિસ્તારોમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. કોંગ્રેસના નેતા માધવ સોલંકીના ખામ (ક્ષત્રિય, હરિજન, આદિવાસી અને મુસ્લિમ)ની એકતાના પ્રતિભાવમાં ભાજપે પટેલો, વાણિયા, જૈનો અને બ્રાહ્મણોને એકઠા કર્યા હતા. ભાજપે જે જ્ઞાતિઓને એક કરી હતી તે સામાજિક રીતે ખૂબ જ પ્રભાવશાળી હતી. ગુજરાતમાં અનામત વિરોધી અને હિન્દુત્વવાદી રાજકારણ વચ્ચે સંબંધ રહ્યો છે અને ભાજપે વ્યૂહાત્મક રીતે તેને આગળ ધપાવ્યો છે. ભાજપ મુસ્લિમોને ખતરા તરીકે સ્થાપિત કરવામાં સફળ રહ્યો અને આ કથા હેઠળ ગુજરાતના હિન્દુઓને એક કર્યા. આ કારણે ભાજપ સતત ચૂંટણી જંગ જીતી રહ્યું છે.

ગુજરાતમાં કોંગ્રેસને લઇને એવી છબી છે કે તે ભાજપને હરાવી નથી શકતી. ભાજપના હિન્દુત્વવાદી રાજકારણનો સામનો કરવા માટે કોંગ્રેસ પાસે નક્કર કથા નથી. રાજ્યમાં કોંગ્રેસને સત્તામાંથી બહાર થયાને ત્રણ દાયકા થઈ ગયા છે, જેના કારણે પક્ષના તમામ દિગ્ગજ નેતાઓ ચાલ્યા ગયા છે અને કાર્યકરોનો મોહભંગ થઈ ગયો છે. આ રીતે કોંગ્રેસ પાસે હાલ એક સાંસદ છે અને રાજ્યમાં 12 ધારાસભ્યો બચ્યા છે. આવી સ્થિતિમાં, ભાજપના રાજકીય સમીકરણના જવાબમાં, ગુજરાત તેના નવા સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ બનાવવા માટે વ્યસ્ત છે. માનવામાં આવી રહ્યું છે કે, કોંગ્રેસ 2027ની ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણીની સાથે જ દેશના રાજકારણમાં પણ ઉભરી આવે તેવી રણનીતિ ઘડવાનું કામ કરશે.

કોંગ્રેસને ગુજરાતમાં આશા કેમ દેખાય છે?

કોંગ્રેસ ગુજરાતમાં સૌથી ખરાબ તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહી છે, પરંતુ તેમ છતાં તેને પોતાના માટે રાજકીય આશાઓ જોવા મળી રહી છે. પહેલી વાત એ છે કે દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં અરવિંદ કેજરીવાલની સત્તામાંથી બહાર થયા બાદ કોંગ્રેસને લાગે છે કે તેની જગ્યા પર આમ આદમી પાર્ટીએ કબજો કરી લીધો હતો, હવે તે તેને પાછો મેળવી શકે છે. ગુજરાતમાં ત્રણ દાયકાથી ભાજપ સત્તા પર છે, જેના કારણે તેની સામે એન્ટી ઇન્કમ્બન્સી ઊભરી આવે તેમ મનાય છે. પીએમ મોદીની ઉંમર 75 વર્ષ સુધી પહોંચી રહી છે. ગુજરાતમાં નરેન્દ્ર મોદીના સીએમ તરીકેના કાર્યકાળ દરમિયાન ભાજપના મૂળ ઘણા મજબૂત બન્યા છે, જેના કારણે કોંગ્રેસને લાગે છે કે આ જ ઉભરવાનો યોગ્ય સમય છે.

કોંગ્રેસ પણ ગુજરાતને ભાજપની જેમ લેબોરેટરી બનાવવાની રણનીતિ પર કામ કરી રહી છે. હાલ કોંગ્રેસ ગુજરાતમાં મુખ્ય વિપક્ષી પાર્ટી છે. કોંગ્રેસ વિધાનસભાની ચૂંટણીના અઢી વર્ષ પહેલાં ગુજરાતમાં બે દિવસની બેઠક યોજીને રાજકીય સંકેત આપવા માગે છે. શું કોંગ્રેસ 2027ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને હરાવી શકશે, કારણ કે સમર્થનનો આધાર ઘટ્યો છે અને ગુજરાતમાં નેતાઓ પાર્ટી છોડી રહ્યા છે? રાહુલે કહ્યું હતું કે, આગામી ચૂંટણીમાં તેઓ ગુજરાતમાં ભાજપને હરાવી દેશે. રાજકારણમાં કશું જ અશક્ય નથી, પરંતુ કોંગ્રેસના હાલના રાજકીય આધારને જોતાં તે ખૂબ જ મુશ્કેલ લાગે છે. પંચાયતથી લઈને રાજ્ય સુધી ભાજપનો સંપૂર્ણ રીતે સત્તા પર દબદબો રહ્યો છે.

કોંગ્રેસને લાગે છે કે નરેન્દ્ર મોદીના કારણે ગુજરાતમાં ભાજપનો ઉદય થઈ રહ્યો છે. 2027 સુધી પીએમ મોદીનો રાજકીય જાદુ લોકોના માથેથી હટી જશે અને તેના કારણે તેઓ ભાજપને હરાવી દેશે. ગુજરાતમાં આ સરળ નથી કારણ કે તે ભાજપની રાજકીય પ્રયોગશાળા રહી છે. આવી સ્થિતિમાં ગુજરાતમાં બે દિવસ મંથન કરીને કોંગ્રેસ કઈ રાજકીય સ્થિતિ અને દિશા નક્કી કરે છે તે જોવું રહ્યું.