જો કે, ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપ સામે સપા, બસપા અને કોંગ્રેસે સાથે મળીને લડત આપી હોય તેવું અત્યાર સુધી ક્યારેય બન્યું નથી. જો કે 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં સપા-બસપા અને 2025માં સપા અને કોંગ્રેસે સાથે મળીને ચૂંટણી લડી હતી. સપા અને બસપાએ ૧૯૯૩ ની વિધાનસભાની ચૂંટણી સાથે મળીને લડી હતી.
વિપક્ષી નેતા (એલઓપી) રાહુલ ગાંધીએ ગુરુવારે રાયબરેલીમાં એક સનસનીખેજ ખુલાસો કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે, જો બસપા લોકસભા ચૂંટણીમાં તેમની સાથે લડી હોત તો ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપનો સફાયો થઈ જાત. “મને ખબર નથી પડતી કે માયાવતીએ ચૂંટણી લડવા માટે ઉદાસીન વલણ કેમ અપનાવ્યું છે. રાહુલ ગાંધીનો આ ખુલાસો દેશના રાજકારણમાં તોફાનનો સંકેત આપે છે.
રાહુલ ગાંધીએ આ વાત ત્યારે કહી જ્યારે એક દલિત યુવકે તેમને કાંશીરામ અને માયાવતી વિશે પૂછ્યું. તેમણે કહ્યું કે બહેન માયાવતી સત્તામાં આવ્યા ત્યારે દલિતોની સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ. આ પછી રાહુલ ગાંધીએ તેમને કહ્યું કે ચૂંટણી પહેલા અમે તેમને ભારત ગઠબંધનમાં આવવા માટે કહ્યું હતું. જો એવું હોત તો સત્તા સુધી પહોંચવું આપણા માટે વધુ સરળ બની જાત.
યોગી સરકારના નાગાડા
ઉત્તર પ્રદેશમાં બે વર્ષ પછી વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાવાની છે. યોગી આદિત્યનાથ સરકારે કુંભ મેળાની સફળતા અને વિધાનસભાની પેટાચૂંટણીમાં જીત માટે તૈયારીઓ કરી લીધી છે. પરંતુ હવે માયાવતી ચૂંટણી પ્રત્યે ઉદાસીન છે તેવું રાહુલ ગાંધીનું નિવેદન એ વાતનો સંકેત આપે છે કે ગઠબંધન ન થવાની સ્થિતિમાં દલિત મતદાતાએ પોતાની લાઇન નક્કી કરવી જોઇએ.
જો કે, ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપ સામે સપા, બસપા અને કોંગ્રેસે સાથે મળીને લડત આપી હોય તેવું અત્યાર સુધી ક્યારેય બન્યું નથી. જો કે 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં સપા-બસપા અને 2025માં સપા અને કોંગ્રેસે સાથે મળીને ચૂંટણી લડી હતી. સપા અને બસપાએ ૧૯૯૩ ની વિધાનસભાની ચૂંટણી સાથે મળીને લડી હતી. મુલાયમ સિંહ યાદવ 2014માં ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી હતા. આ પછી 1996માં બસપા અને કોંગ્રેસે સાથે મળીને ચૂંટણી લડી હતી.
ગઠબંધનને પણ સતત ફાયદો થતો રહ્યો
1996ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં માયાવતીને લાગ્યું કે કોંગ્રેસ સાથે મળીને લડવું તેમના માટે ફાયદાકારક નથી. મોટી પાર્ટી નાના પક્ષોની વોટબેંક છીનવી શકે છે. આ પછી માયાવતીએ કોંગ્રેસથી અંતર બનાવી લીધું હતું. 2017માં સપા અને કોંગ્રેસે વિધાનસભામાં ફરી હાથ મિલાવ્યા હતા. બસપાને 19 બેઠકો મળી હતી. સત્તાધારી સપાને માત્ર ૪૭ બેઠકો મળી હતી અને તેની સાથી કોંગ્રેસને માત્ર ૭ બેઠકો મળી હતી. ભાજપના નેતૃત્વવાળા એનડીએને 312 સીટો પર જીત મળી હતી. 2022ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં તમામ વિપક્ષી દળોએ અલગ અલગ ચૂંટણી લડી હતી. આ ચૂંટણીમાં ભાજપનો ઝંડો ફરી લહેરાયો હતો પરંતુ તેની બેઠકોમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો હતો. તેમાં કુલ ૨૫૫ બેઠકોથી સંતોષ માનવો પડ્યો હતો.
2022માં સપામાં વધારો
ઊલટાનું સપાને રાષ્ટ્રીય લોકદળ અને અન્ય કેટલાક પક્ષો સાથે ગઠબંધનનો લાભ મળ્યો. તેને 111 બેઠકો મળી હતી. કોંગ્રેસ અને બસપાએ તમામ બેઠકો પર એકલા હાથે ચૂંટણી લડી હતી. બંનેને અનુક્રમે બે અને એક બેઠક મળી હતી. ઉત્તર પ્રદેશનો અખાડો દેશની રાજનીતિમાં ખૂબ જ શક્તિશાળી છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે વડા પ્રધાન યુપીના માધ્યમથી આવે છે. એટલા માટે ઉત્તર પ્રદેશના સંદર્ભમાં રાહુલ ગાંધીનું સ્ફોટક નિવેદન ત્યારે આવ્યું જ્યારે તેઓ પોતાના લોકસભા ક્ષેત્ર રાયબરેલીની બે દિવસની યાત્રા પર છે. વાસ્તવમાં ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપનો સફાયો કરવા માટે બ્લૂપ્રિન્ટ બનાવનાર અખિલેશ યાદવનું ફોકસ લખનઉ છે. તેમને કેન્દ્રમાં સરકાર બનાવવાની કે વડા પ્રધાન બનવાની કોઈ ઉતાવળ નથી. તેમનું સંપૂર્ણ ધ્યાન ઉત્તર પ્રદેશ પર છે.
માયાવતીને ઘેરવાના પ્રયાસો
બે દિવસ પહેલા કોંગ્રેસના નેતા ઉદિત રાજે માયાવતીએ દલિતોનું ગળું દબાવીને હત્યા કરી હોવાનું નિવેદન આપ્યું હતું. ત્યારે હવે માયાવતીનું ગળું દબાવવાનો સમય આવી ગયો છે. આ પછી અખિલેશ યાદવ સપાની મુલાયમ સિંહ યાદવ સરકારમાં મંત્રી રહેલા ચૌધરી યશપાલ સિંહની પૌત્રીના લગ્નમાં સામેલ થવા માટે સહારનપુર ગયા હતા. ત્યાં તેમણે ભારતીય કિસાન યુનિયન (બીકેયુ)ના નેતા રાકેશ ટિકૈત સાથે વાતચીત કરી હતી.
અખિલેશ યાદવે તેમને કહ્યું હોવાનું કહેવાય છે કે જો માયાવતી 2024માં તેમની સાથે હોત તો ભાજપને શૂન્ય કરી દેત. આ રીતે તેમણે 2027ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં વિપક્ષની રણનીતિનો ખુલાસો કર્યો હતો. માયાવતીને ચારેય સ્તરોથી ઘેરવાનો આ પ્રયાસ છે. બસપા ક્યાં સુધી ભાજપ સામે સામ-સામે જંગ લડવામાં સંકોચ કરતી રહેશે?
રાહુલ ગાંધીએ પત્તા ખોલ્યા
ગુરુવારે રાહુલ ગાંધી રાયબરેલી શહેરમાં સ્થિત મૂળ ભારતી રેસિડેન્શિયલ સ્કૂલ પહોંચ્યા હતા, જ્યાં તેમણે હોસ્ટેલમાં વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાતચીત કરી હતી. સાથે જ એક દલિત વિદ્યાર્થીના સવાલના જવાબમાં તેમણે આ વાત કહી હતી. રાજ્ય વિધાનસભાની ચૂંટણીના બે વર્ષ પહેલાં શરૂ થયેલો વિપક્ષનો આ ગણગણાટ દર્શાવે છે કે આ વખતે શાસક ભાજપને ઘેરવા માટે વિરોધ પક્ષોએ પોતાના પીસ નાખવાનું શરૂ કર્યું છે. રાહુલ ગાંધી રાયબરેલીમાં બે દિવસ રોકાશે. તેમણે લખનૌથી માર્ગ દ્વારા મુસાફરી કરી હતી અને ચુરુવાના હનુમાન મંદિરની પણ મુલાકાત લીધી હતી અને પ્રાર્થના કરી હતી. બછરાવનમાં તેમણે કોંગ્રેસના કાર્યકરોમાં બૂથ મેનેજમેન્ટને સંભાળવાનું સૂચન કર્યું હતું.
માયાવતીની ઉદાસીનતા મોંઘી પડી શકે છે
શહેરની મૂળ ભારતી વિદ્યાલયમાં બોલતા તેમણે સ્પષ્ટપણે કહ્યું હતું કે, લોકસભાની ચૂંટણી પહેલાં તેમણે માયાવતીને ભારત ગઠબંધનમાં જોડાવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. પહેલી વાર વિપક્ષી ગઠબંધનના કોઈ મોટા નેતાએ આ વાતનો ખુલાસો કર્યો. બસપાની ચૂંટણી લડવામાં આ ઉદાસીનતા માયાવતીને ભારે પડી શકે છે. માયાવતીની ઉત્તર પ્રદેશમાં હજુ પણ દલિત વોટબેંક છે. જો કે 2024ની ચૂંટણીમાં અખિલેશ યાદવની સપાએ અયોધ્યા લોકસભા સીટ ભાજપ પાસેથી છીનવી લીધી છે, જે દર્શાવે છે કે દલિત વોટ પણ તેમની સાથે આવી રહ્યા છે. સપા લોકસભામાં નંબર વન પાર્ટી તરીકે ઉભરી આવી હતી. કોંગ્રેસને છ બેઠકો પણ મળી હતી, જ્યારે 2019માં તે માત્ર એક જ બેઠક જીતી શકી હતી.
પીડીએ ફોર્મ્યુલા હિટ રહી હતી
અખિલેશ યાદવની પીડીએ ફોર્મ્યુલા હિટ રહી હતી. આ પછી રાહુલ ગાંધીએ પણ દરેક રેલીમાં સંવિધાન બચાવવાનું આહ્વાન કર્યું હતું. રાહુલ ગાંધીએ જ્યારે બંધારણની કોપી લોકોને બતાવી ત્યારે ઓબીસી અને દલિતોમાં એવો અવાજ ઉઠ્યો હતો કે ભાજપને મત આપવો એટલે તેમનું અનામત ગુમાવવું. આ કારણે અયોધ્યા જેવી સામાન્ય બેઠક પરથી દલિત ઉમેદવાર અવધેશ પ્રસાદ જીત્યા હતા. આ ચૂંટણીમાં સપાએ 37 બેઠકો જીતી હતી. નગીના લોકસભા બેઠક પર અપક્ષ ઉમેદવાર ચંદ્રશેખર આઝાદ જીત્યા હતા. તેઓ દલિત છે અને માયાવતીના હરીફ તરીકે ઉભરી રહ્યા છે.
બસપાના ગ્રાફમાં ધરખમ ઘટાડો
આઝાદ પાસે હજી સુધી કોઈ સંગઠન નથી અને તેમ છતાં, તેઓ આ સલામત બેઠકથી ઢંકાઈ ગયા છે. એક દાયકા પહેલા સુધી બસપા એક રાષ્ટ્રીય પાર્ટી હતી. પરંતુ આજે તેની હાલત એવી છે કે ઉત્તર પ્રદેશમાં પણ તેની માન્યતા જોખમમાં મૂકાઈ છે. લોકસભામાં તેનો કોઈ સભ્ય નથી અને વિધાનસભામાં માત્ર એક જ સભ્ય છે. આટલો મોટો ઘટાડો સૂચવે છે કે જો બસપા તેની વ્યૂહરચનામાં ફેરફાર નહીં કરે તો તે આગામી દિવસોમાં ભૂતકાળની પાર્ટી બની જશે.
ઉત્તરપ્રદેશમાં 1989માં કોંગ્રેસનો સફાયો થયો હતો. તેના નેતાઓ છેલ્લા 36 વર્ષથી રાજ્યમાં સત્તાથી બહાર છે. ૨૦૧૪ અને ૨૦૧૯ ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં તેમને ખરાબ રીતે સહન કરવું પડ્યું હતું. પરંતુ ભારત ગઠબંધનની રચનાને કારણે તેને ઉત્તર પ્રદેશમાં અભૂતપૂર્વ સફળતા મળી હતી. આવી સ્થિતિમાં માયાવતીએ પણ બોધપાઠ લેવો જોઈએ.
બસપાની વોટ બેંક લપસી રહી છે
ઉત્તર પ્રદેશના ત્રણ વખત મુખ્યમંત્રી રહી ચૂકેલા માયાવતીએ વિચારવું પડશે કે તેઓ વિરોધ પક્ષો સાથે સંકલન સાધવામાં કેમ નિષ્ફળ જાય છે. 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં તેમણે સપા સાથે ગઠબંધન કર્યું હતું અને 10 લોકસભા સીટ જીતી હતી. તેમના સાથી પક્ષ સપાને માત્ર પાંચ બેઠકોથી જ સંતોષ માનવો પડ્યો હતો. માયાવતી ૨૦૦૭ માં જ પોતાના દમ પર સત્તા પર આવ્યા હતા. દર વખતે તેમને ભાજપ સાથે સહકારની ચૂંટણી પછીની રાજનીતિનો સહારો લેવો પડતો હતો. એમાં કોઈ શંકા નથી કે લાંબા સમય સુધી દલિતોમાં તેમની મજબૂત પકડ હતી અને આજે પણ છે. પરંતુ લઘુમતી મત તેમને વિશ્વસનીય ભાગીદાર માનતા નથી. આજે ઉત્તર પ્રદેશમાં મુસ્લિમ મતો કોંગ્રેસ તરફ વળ્યા છે અને એકલા દલિત મતોથી ચૂંટણી જીતી શકાતી નથી.
