કતારના અમીર શેખ તમીમ બિન હમાદ અલ થાનીની મુલાકાત બાદ ભારત અને કતારે તેમના દ્વિપક્ષીય સંબંધોમાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભર્યું છે. આ સંબંધોને અનેક મહત્વપૂર્ણ સમજૂતીઓ અને પહેલો દ્વારા ઓળખવામાં આવે છે, જેનો ઉદ્દેશ બંને દેશો વચ્ચે વેપાર, રોકાણ, ઊર્જા અને સાંસ્કૃતિક સંબંધોને મજબૂત કરવાનો છે.
વડાપ્રધાન મોદીના એક શાહી મિત્ર … એક મિત્ર જેણે કતારથી દિલ્હી જવા માટે ૨૫૦૦ કિ.મી. એક મિત્ર જે ભારતના ખાસ મહેમાન હતા. જ્યારથી તેમણે ભારતની ધરતી પર પગ મૂક્યો હતો ત્યારથી જ ભારત અને કતાર વચ્ચે રાજદ્વારી સંબંધો કેટલા મજબૂત છે તે અંગે ચર્ચા ચાલી રહી હતી, તેનું ઉદાહરણ પીએમ મોદીની મહેમાનગતિથી સ્પષ્ટ પણે જોવા મળતું હતું.
ભારત અને કતાર વચ્ચેના રાજદ્વારી સંબંધો જાણવા માટે દિલ્હીમાં કતારના અમીરની મહેમાનગતિ સમજવી પડશે. તેની શરૂઆત સોમવારે રાતથી થાય છે, જ્યારે તેઓ બે દિવસની રાજ્ય મુલાકાત પર દિલ્હી પહોંચ્યા હતા. પીએમ મોદી પોતે દિલ્હી એરપોર્ટ પર તેમનું સ્વાગત કરવા પહોંચ્યા હતા. પ્રોટોકોલ તોડીને તેણે તેને ગળે લગાવીને કતારના અમીરને પોતાનો ભાઈ કહ્યો હતો.
હૈદરાબાદ હાઉસમાં વન-ટુ-વન બેઠક
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ મંગળવારે હૈદરાબાદ હાઉસમાં કતારના અમીર સાથે વન-ટુ-વન બેઠક યોજી હતી અને તેમની સાથે પ્રતિનિધિમંડળ સ્તરની વાતચીત કરી હતી. કતારના પ્રતિનિધિમંડળનું નેતૃત્વ તમીમ બિન હમાદે કર્યું હતું.
હૈદરાબાદ હાઉસમાં પીએમ મોદીને મળતા પહેલા તેઓ રાષ્ટ્રપતિ ભવન પણ ગયા હતા. ત્યાં ખુદ રાષ્ટ્રપતિ દ્રોપદી મુર્મૂએ તેમનું સ્વાગત કર્યું હતું. તેમને ગાર્ડ ઓફ ઓનર આપવામાં આવ્યું હતું. સાંજે 7 વાગ્યે તેઓ ફરી રાષ્ટ્રપતિ ભવન પહોંચ્યા હતા. તેમના માનમાં એક ડિનરનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.
શું છે બંને દેશો વચ્ચે સમજૂતી?
- વિશ્વના બંને નેતાઓએ વેપાર, ઊર્જા, નવીનતા, ટેકનોલોજી, ખાદ્ય સુરક્ષા અને વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને વધારવાનો નિર્ણય પણ લીધો હતો. આ ઉપરાંત પીએમ મોદીએ કતારના અમીર સાથે સ્થાનિક અને વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર પણ ગંભીર ચર્ચા કરી હતી.
- કતારના અમીર શેખ તમીમ બિન હમદ અલ થાનીની મુલાકાત બાદ ભારત અને કતાર વચ્ચેના દ્વિપક્ષીય સંબંધો નોંધપાત્ર રીતે મજબૂત થયા છે. આ સંબંધોની ઓળખ અનેક સમજૂતીઓ અને પહેલો દ્વારા કરવામાં આવી છે, જેનો ઉદ્દેશ બંને દેશો વચ્ચે વેપાર, રોકાણ, ઊર્જા અને સાંસ્કૃતિક સંબંધોને મજબૂત કરવાનો છે.
- કતાર ભારતમાં 10 અબજ ડોલર (લગભગ 87,000 કરોડ રૂપિયા)નું રોકાણ કરશે. આ રોકાણ દ્વારા દેશમાં ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ટેક્નોલોજી અને મેન્યુફેક્ચરિંગ જેવા સેક્ટર્સ રહેશે. બંને દેશોએ સંભવિત મુક્ત વેપાર કરાર સાથે ૨૦૩૦ સુધીમાં દ્વિપક્ષીય વેપારને બમણો કરવાનું મહત્વાકાંક્ષી લક્ષ્ય રાખ્યું છે.
- વિદેશ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર ભારત અને કતારે વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. કતાર ભારતમાં ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ટેકનોલોજી, મેન્યુફેક્ચરિંગ, ફૂડ સિક્યુરિટી, લોજિસ્ટિક્સ, હોસ્પિટાલિટી અને પરસ્પર હિતના ક્ષેત્રોમાં રોકાણ વધારવાની તકો શોધી રહ્યું છે. આ અંગે કતારે ભારતમાં 10 અબજ ડોલરનું રોકાણ કરવાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી. કતાર ઇન્વેસ્ટમેન્ટ ઓથોરિટી (ક્યુઆઇએ) ભારતમાં એક ઓફિસ ખોલશે.
- કતારમાં કતાર નેશનલ બેંક (ક્યુએનબી)ના સેલ પોઇન્ટ પર પણ ભારતની યુપીઆઈનું સંચાલન કરવામાં આવશે અને ગિફ્ટ સિટીમાં ઓફિસ ખોલીને ભારતમાં કતાર નેશનલ બેંકની હાજરીનું વિસ્તરણ કરવામાં આવશે. બંને દેશો વેપાર અને પારસ્પરિક રોકાણો મારફતે ભારત-કતાર ઊર્જા ભાગીદારીને વધુ મજબૂત બનાવશે. કતારના નાગરિકો માટે ભારતીય ઇ-વિઝા સુવિધા વિસ્તૃત કરવામાં આવશે. બંને દેશો નજીકના ભવિષ્યમાં સંસ્કૃતિ, મિત્રતા અને રમતગમતનું વર્ષ ઉજવવા માટે પણ સંમત થયા હતા.
- ભારત અને કતારે દ્વિપક્ષીય વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી સ્થાપિત કરવા માટે એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે તેમજ આવકવેરાના સંદર્ભમાં બેવડા કરવેરાને ટાળવા અને નાણાકીય ચોરીને રોકવા માટે સુધારેલા કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.
ક્યારથી ભારત અને કતાર વચ્ચેના સંબંધો મજબૂત બન્યા?
કતાર આરબ વિશ્વનો ખૂબ જ નાનો દેશ છે, પરંતુ તેનું મહત્વ એટલું છે કે અમેરિકા જેવો દેશ પણ તેની અવગણના કરી શકતો નથી. પશ્ચિમ એશિયાના તમામ મુખ્ય મુદ્દાઓ દોહામાં બેસીને ઉકેલવામાં આવે છે, પછી ભલે તે 2020 નું તાલિબાન સંકટ હોય કે પછી હાલમાં ચાલી રહેલા ઇઝરાઇલ-હમાસ યુદ્ધ સાથે સંબંધિત મુદ્દો હોય કે પછી અફઘાનિસ્તાન અને ભારત વચ્ચેની કોઈ મહત્વપૂર્ણ બેઠક હોય. આવી બધી બેઠકો માટે તમે કતારને સેન્ટર પોઇન્ટ દેશ કહી શકો છો.
ભારત સાથે મજબૂત સંબંધોની વાત કરીએ તો તેની શરૂઆત 70ના દાયકાથી થાય છે અને પીએમ મોદીના કાર્યકાળના દસ વર્ષમાં તેને વધુ મજબૂત કરવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા છે, એટલા માટે જ કતારના અમીર વર્ષ 2015માં દિલ્હીમાં તેમના મહેમાન હતા. પીએમ મોદી એક વર્ષ બાદ જ 2016માં દોહા ગયા હતા અને આ વખતે કતારના અમીર ફરી દિલ્હી આવ્યા છે, કતારના ભારત સાથેના સંબંધો વિશ્વ ફલક પર છે.
અખાતમાં સ્થાયી થયેલા કતારની વસ્તી માત્ર 29 લાખ છે, પરંતુ આ 29 લાખમાંથી 8 લાખ 35 હજાર પ્રવાસી ભારતીયો છે, જેઓ કતારની અર્થવ્યવસ્થાને વેગ આપવા માટે ઘણું યોગદાન આપી રહ્યા છે. સાથે જ આ એનઆરઆઇ દર વર્ષે 3500 કરોડ રૂપિયાથી વધુની કમાણી કરીને તેને ભારત મોકલે છે. કતારમાં કુલ 15,000 નાની-મોટી ભારતીય કંપનીઓ છે.
ભારત કતારથી શું આયાત કરે છે?
આ સાથે જ કતાર ભારતની ઉર્જા સુરક્ષાનો પણ વિશ્વસનીય ભાગીદાર છે. કતારમાં ભારતીય દૂતાવાસના જણાવ્યા અનુસાર, કતાર ભારતનો સૌથી મોટો લિક્વિફાઇડ નેચરલ ગેસ સપ્લાયર છે. નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં ભારતે કતારથી 10.74 મિલિયન મેટ્રિક ટન એલએનજીની આયાત કરી હતી. તેની કિંમત 8.32 અબજ ડોલર હતી. આ ભારતની કુલ એલએનજી આયાતના 48 ટકા છે, એટલે કે ભારત પોતાની કુલ એલએનજી આયાતનો અડધો ભાગ માત્ર કતારથી આયાત કરે છે.
એલએનજી ઉપરાંત કતાર ભારતનો સૌથી મોટો એલપીજી સપ્લાયર પણ છે. ભારત કતારથી ઇથિલિન, પ્રોપિલિન, એમોનિયા, યુરિયા અને પોલિ-ઇથિલિનની આયાત પણ કરે છે. ચીન અને જાપાન પછી ભારત કતારથી માલ ખરીદનારો ત્રીજો સૌથી મોટો દેશ છે. કતાર તેની 90 ટકા ખાદ્ય જરૂરિયાતો વિશ્વભરમાંથી આયાત કરે છે, જેમાંથી ભારત એક મુખ્ય ભાગીદાર છે.
ભારત કતારને શું નિકાસ કરે છે?
ભારત કતારને ચોખા, ઘઉં, ફળો અને ડેરી ઉત્પાદનોની નિકાસ કરે છે. કતારના બાંધકામ ક્ષેત્ર, આરોગ્ય, શિક્ષણ અને આઇટી ક્ષેત્રમાં ભારતીયોની મોટી ભૂમિકા છે. નાણાકીય વર્ષ 2018-19માં ભારત અને કતાર વચ્ચે કુલ વેપાર 10.95 અબજ ડોલર હતો, જે હવે વધીને 14 અબજ ડોલર થયો છે અને આ મુલાકાત બાદ તેમાં વધુ વધારો થવાની ધારણા છે.
