ગુરુવારે સુપ્રીમ કોર્ટે રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલોને બિલો પર સંમતિ આપવા માટે સમયમર્યાદા નક્કી કરવા અંગે પોતાનો ચુકાદો આપ્યો. CJI ની આગેવાની હેઠળની પાંચ ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે રાજ્યપાલ પર કોઈ સમયમર્યાદા લાદી શકાતી નથી, સિવાય કે તેમને વાજબી સમયગાળામાં નિર્ણય લેવાનું કહેવામાં આવે. CJI એ જણાવ્યું હતું કે સમયમર્યાદા લાદવી એ બંધારણ દ્વારા આટલી કાળજીપૂર્વક સુરક્ષિત સુગમતાનો સંપૂર્ણપણે વિરોધ કરશે. જ્યારે સુપ્રીમ કોર્ટે સ્વીકાર્યું કે રાજ્યપાલો રાજ્યના બિલોને અનિશ્ચિત સમય માટે રોકી શકતા નથી, ત્યારે તેણે રાજ્યપાલો અને રાષ્ટ્રપતિ માટે કોઈ સમયમર્યાદા નક્કી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, એમ કહીને કે આમ કરવાથી સત્તાના વિભાજનનું ઉલ્લંઘન થશે.
સુનાવણી દરમિયાન કોર્ટે શું કહ્યું?સુનાવણી દરમિયાન, CJI એ કહ્યું, “રાષ્ટ્રપતિના સંદર્ભની તરફેણમાં કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો દ્વારા કરવામાં આવેલી દલીલો સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયમાં નોંધવામાં આવી છે. તેમણે કહ્યું, “પહેલો મુદ્દો એ છે કે અમે રાજ્યપાલ સાથે વિકલ્પો પર વિચાર કરી રહ્યા છીએ. દલીલ એ છે કે વિષય સ્પષ્ટ છે; જ્યારે રજૂ કરવામાં આવે છે, ત્યારે રાજ્યપાલ બિલને સંમતિ આપી શકે છે, તેને રોકી શકે છે અથવા રાષ્ટ્રપતિ માટે અનામત રાખી શકે છે.”
સુપ્રીમ કોર્ટે ઠરાવ્યું હતું કે જો રાજ્યપાલ કોઈ બિલને પોતાની સંમતિ ન આપે, તો તેને વિધાનસભામાં પરત મોકલવું જોઈએ. CJI એ જણાવ્યું હતું કે જ્યારે રાજ્યપાલ મંત્રી પરિષદની સહાય અને સલાહથી બંધાયેલા હોય છે, ત્યારે બંને પક્ષો રાજ્યપાલના વિવેકાધિકાર અંગે સમાન ચુકાદા પર આધાર રાખે છે. નેબમ રેબિયા, શમશેર સિંહ, મધ્યપ્રદેશ પોલીસ સ્થાપનાના ચુકાદામાં, અમે ઠરાવ્યું હતું કે રાજ્યપાલ સામાન્ય રીતે સહાય અને સલાહથી કાર્ય કરે છે, અને બંધારણ ચોક્કસ કિસ્સાઓમાં વિવેકાધિકારનો ઉપયોગ કરવાની જોગવાઈ કરે છે. આ સ્પષ્ટ અથવા ગર્ભિત રીતે પ્રદાન કરવામાં આવ્યું છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે કોર્ટ રાજ્યપાલની ભૂમિકા છીનવી શકતી નથી. જ્યારે સુપ્રીમ કોર્ટે સ્વીકાર્યું હતું કે રાજ્યપાલો રાજ્ય બિલોને અનિશ્ચિત સમય માટે વીટો કરી શકતા નથી, ત્યારે તેણે રાજ્યપાલો અને રાષ્ટ્રપતિ માટે કોઈ સમય મર્યાદા નક્કી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, એમ કહીને કે આમ કરવાથી સત્તાના વિભાજનનું ઉલ્લંઘન થશે.
આવો નિર્દેશ ગેરબંધારણીય છે: સુપ્રીમ કોર્ટ
કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે રાજ્યપાલ દ્વારા બિલોને સંમતિ આપવા માટે સમય મર્યાદા કોર્ટ દ્વારા નક્કી કરી શકાતી નથી. તેમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું હતું કે ડીમ્ડ એસેંટનો ખ્યાલ બંધારણની ભાવના અને સત્તાઓના વિભાજનના સિદ્ધાંતની વિરુદ્ધ છે. જો કે, સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું હતું કે બંધારણીય અદાલતો બિલો પર નિર્ણય લેવા માટે રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલ પર સમય મર્યાદા લાદી શકતી નથી. કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે તમિલનાડુ કેસમાં બે ન્યાયાધીશોની બેન્ચ દ્વારા જારી કરાયેલ આવો નિર્દેશ ગેરબંધારણીય છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે એમ પણ જણાવ્યું હતું કે બંધારણીય અદાલતો રાજ્યપાલ સમક્ષ પેન્ડિંગ બિલોને મંજૂરી આપી શકતી નથી, કારણ કે બે ન્યાયાધીશોની બેન્ચે કલમ ૧૪૨ હેઠળની સત્તાઓનો ઉપયોગ કરીને તમિલનાડુના ૧૦ બિલોને મંજૂરી આપી હતી. પાંચ ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે સુપ્રીમ કોર્ટ ગેરબંધારણીય રીતે રાજ્યપાલો અને રાષ્ટ્રપતિની સત્તાઓ છીનવી ન શકે.
CJI એ જણાવ્યું હતું કે સમય મર્યાદા લાદવી એ બંધારણ દ્વારા આટલી કાળજીપૂર્વક સુરક્ષિત સુગમતાની સંપૂર્ણપણે વિરુદ્ધ હશે. ડીમ્ડ સંમતિની વિભાવના સ્વીકારે છે કે એક સત્તા, કોર્ટ, બીજી સત્તાનું સ્થાન લઈ શકતી નથી. રાજ્યપાલ અથવા રાષ્ટ્રપતિની ગવર્નરલ સત્તાઓનું હડપ કરવું એ બંધારણની ભાવના અને સત્તાઓના વિભાજનના સિદ્ધાંતની વિરુદ્ધ છે. કોર્ટ દ્વારા ડીમ્ડ સંમતિની વિભાવના બીજા સત્તાના હડપ કરવા સમાન છે, અને આ હેતુ માટે કલમ 142નો ઉપયોગ કરી શકાતો નથી.
‘વ્યક્તિગત રીતે જવાબદાર ન ઠેરવી શકાય’
CJI એ કહ્યું, “તેથી અમને આ કોર્ટના દાખલાઓથી દૂર જવાનું કોઈ કારણ દેખાતું નથી. રાષ્ટ્રપતિ અને રાજ્યપાલ કલમ 200 અને 201 હેઠળ તેમના કાર્યો કરવા માટે વાજબી છે. બિલ કાયદો બને તે પછી જ ન્યાયિક સમીક્ષા અને ચકાસણી થઈ શકે છે.”
રાષ્ટ્રપતિના સલાહકાર અધિકારક્ષેત્રને બદલે, જે કલમ ૧૪૩ હેઠળ નિર્દિષ્ટ છે, બિલોને કોર્ટ સમક્ષ રજૂ કરી શકાય તેવું સૂચન કરવું અકલ્પ્ય છે. રાષ્ટ્રપતિને દર વખતે બિલો તેમની પાસે મોકલવામાં આવે ત્યારે આ કોર્ટ પાસેથી સલાહ લેવાની જરૂર નથી. જો રાષ્ટ્રપતિને કલમ ૧૪૩ હેઠળ સલાહકાર અધિકારક્ષેત્રનો વિકલ્પ જોઈતો હોય, તો તે હંમેશા ઉપલબ્ધ છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે રાજ્યપાલને તેમના નિર્ણયો માટે વ્યક્તિગત રીતે જવાબદાર ઠેરવી શકાય નહીં. જોકે, બંધારણીય અદાલત તેમના નિર્ણયોની તપાસ કરી શકે છે. જોકે, કોર્ટ રાજ્યપાલ પર કોઈ સમય મર્યાદા લાદી શકતી નથી, સિવાય કે તેમને વાજબી સમયગાળામાં નિર્ણય લેવાનું કહેવામાં આવે
