વર્લ્ડ વાઇડ ફંડ ફોર નેચર, હાર્વર્ડ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ પબ્લિક હેલ્થ અને ડ્યુક યુનિવર્સિટીના મરીન લેબના એક નવા અભ્યાસમાં બહાર આવ્યું છે કે મહાસાગરો માનવ સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે. આવી સ્થિતિમાં, આપણે આ અહેવાલમાં જાણીશું કે કેવી રીતે દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારો પ્રકૃતિ અને માનવતા બંને માટે ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.
વિશ્વના મહાસાગરો માત્ર દરિયાઇ જીવોનું જ ઘર નથી, પરંતુ તે માનવ સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારી માટે પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. ધારો કે જેમ આપણું પાણી અને હવા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, તેમ આ મહાસાગરો પણ આપણા માટે જ છે. વનઆર્થમાં પ્રકાશિત થયેલા એક નવા અભ્યાસ અનુસાર, મહાસાગરો માનવ સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. વર્લ્ડ વાઇડ ફંડ ફોર નેચર, હાર્વર્ડ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ પબ્લિક હેલ્થ અને ડ્યુક યુનિવર્સિટી મરીન લેબોરેટરી દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા આ અભ્યાસમાં દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારો પ્રકૃતિ અને માનવતા બંને માટે કેવી રીતે લાભદાયક બની શકે છે તેની સમજ આપવામાં આવી છે.
મહાસાગરોની સુરક્ષા માટે લેવામાં આવી રહ્યા છે પગલા
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સમર્થિત જૈવ વિવિધતા યોજના હેઠળ વર્ષ 2030 સુધીમાં વિશ્વની 30 ટકા જમીન અને મહાસાગરોની સુરક્ષાનું લક્ષ્ય રાખવામાં આવ્યું છે. આ યોજના હેઠળ, મહાસાગરોનું સંરક્ષણ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે માનવ જીવન મહાસાગરોની તંદુરસ્ત સ્થિતિ પર આધારિત છે. આ અભ્યાસ આ દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે, જે દર્શાવે છે કે દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારોનું વિસ્તરણ માનવ સુખાકારી માટે કેટલું જરૂરી હોઈ શકે છે. દરિયાઇ સંરક્ષણ વૈજ્ઞાનિક ડેનિયલ વિઆનાની આગેવાની હેઠળની ટીમે ૧૯૭૩ થી દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારો પરની અસરોનો અભ્યાસ કર્યો હતો.
આ અભ્યાસમાં, 234 દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારોનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાંથી 60 ટકા વિસ્તારોમાં જૈવવિવિધતા અને માનવ સુખાકારીમાં સકારાત્મક ફેરફારો જોવા મળ્યા હતા. આનો અર્થ એ થયો કે દરિયાઈ સંરક્ષિત વિસ્તારોનું વિસ્તરણ માત્ર દરિયાઇ પર્યાવરણને જ મજબૂત બનાવી શકતું નથી, પરંતુ નજીકના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારો માટે પણ ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે. આવા વિસ્તારોમાં જૈવવિવિધતાના સંરક્ષણની સાથે સાથે ‘ટકાઉ ઉપયોગ’ને પણ મંજૂરી આપવામાં આવી છે. ઉદાહરણ તરીકે, માછીમારીની કેટલીક પદ્ધતિઓ કે જે દરિયાઇ પર્યાવરણને નુકસાન કરતી નથી તેને અહીં મંજૂરી આપવામાં આવી છે.
મહાસાગરોમાં રહેલા પોષકતત્વો
મહાસાગરોમાં ઘણા બધા પોષક તત્વો હોય છે જે માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે જરૂરી છે. આપણા ખંડો અને ટાપુઓ વિવિધ જળચર સ્ત્રોતોથી ઘેરાયેલા છે, જ્યાંથી વિટામિન, ખનિજો અને ફેટી એસિડ યુક્ત ખોરાક મેળવવામાં આવે છે. જળચર આહારમાંથી મળતા આ પોષકતત્ત્વો શરીર દ્વારા સરળતાથી શોષાય છે અને જો તે પોષણની દ્રષ્ટિએ નબળા લોકો સુધી પહોંચાડવામાં આવે તો તે કુપોષણ સામે લડવામાં મદદ કરી શકે છે. વધતી વસ્તીની સાથે જળચર ખોરાકની માંગ પણ વધી રહી છે, જેના કારણે મહાસાગરો પર દબાણ વધી રહ્યું છે.
દરિયાઈ સંરક્ષિત વિસ્તારોના લાભો
દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારોનો બીજો ફાયદો એ છે કે તેઓ માછલીઓ અને અન્ય દરિયાઇ જીવોની સંખ્યા વધારવામાં મદદરૂપ થાય છે. જો કે, દરિયાઇ સંરક્ષિત વિસ્તારો દ્વારા કુપોષણની સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવો પડકારજનક રહેશે. ઘણા દરિયાઈ સંરક્ષિત વિસ્તારોનું અસરકારક રીતે વ્યવસ્થાપન થતું નથી, જેના કારણે તેના લાભો મર્યાદિત થઈ જાય છે. તેનાથી વિપરીત, વિશ્વભરમાં ટકાઉ મત્સ્યોદ્યોગમાંથી પકડાયેલી 77 ટકા માછલીઓ સલામત સ્ત્રોતોમાંથી આવે છે. જળચરઉછેર ક્ષેત્ર પણ ધીમે ધીમે સ્થિરતા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે, પરંતુ તેમાં હજુ પણ સુધારાની જરૂર છે.
જળવાયુ પરિવર્તન અને પ્રદૂષણ એક મોટો પડકાર
જો કે, આબોહવામાં ફેરફાર અને પ્રદૂષણ જેવા દરિયાઇ ઇકોસિસ્ટમ્સ સામેના જોખમો એક પડકાર છે, જે માત્ર સ્થાનિક સંરક્ષણ પગલાં દ્વારા ઉકેલી શકાતા નથી. પરંતુ આ અભ્યાસ એ વાતની પુષ્ટિ કરે છે કે માનવ-પ્રકૃતિના સંબંધોને ફરીથી સ્થાપિત કરી શકાય છે. આ માટે, સંરક્ષિત વિસ્તારોનું યોગ્ય સંચાલન, પ્રદૂષણને રોકવા માટેના પગલાં અને સમુદાયની ભાગીદારી જરૂરી છે. જ્યારે માનવી દરિયાઇ ઇકોસિસ્ટમનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરે છે અને તેની સાથે સુમેળમાં રહે છે, ત્યારે પર્યાવરણ પણ તેમને વધુ સારું પોષણ, આજીવિકા અને આરોગ્ય પ્રદાન કરે છે.
યોગ્ય રીતે અમલમાં મૂકવામાં આવે તો સમુદ્ર સંરક્ષણ માનવ સુખાકારી પર હકારાત્મક અસર કરી શકે છે. સંરક્ષણ ક્ષેત્ર એ મુખ્ય ઉકેલોમાંનો એક છે જે આપણને ઇકોલોજીકલ અસંતુલનને સુધારવામાં, દરિયાઇ સંસાધનોને સુરક્ષિત કરવામાં અને માનવ આરોગ્ય જાળવવામાં મદદ કરી શકે છે. જાગૃતિ, શિક્ષણ અને સરકારી સહાય પણ મહાસાગરોની સ્થિતિને સ્થિર કરવા અને ભવિષ્યમાં તેને વધુ સારી બનાવવા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. દરિયાઇ સંરક્ષણનું વિસ્તરણ માનવ જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો કરી શકે છે.
આ પણ વાંચો- ચૂંટણી પંચનો મોટો નિર્ણય, મહારાષ્ટ્રના ડીજીપી રશ્મિ શુક્લાને હટાવાયા, વિપક્ષે કર્યું સ્વાગત
