વંદે માતરમની રચના કોણે કરી હતી?વંદે માતરમ ની રચના બંકિમ ચંદ્ર ચેટર્જીએ કરી હતી. તેમણે આખું ગીત તેમની સંસ્કૃત આધારિત બંગાળી નવલકથા આનંદમઠમાં લખ્યું હતું, જેમાં સમગ્ર માતૃભૂમિ અને તેની મહાનતાનું વર્ણન થોડીક પંક્તિઓમાં કરવામાં આવ્યું હતું. તે ૧૮૭૦ માં રચાયું હતું અને ૧૮૮૨ માં પ્રકાશિત થયું હતું. ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે સૌપ્રથમ ૧૮૯૬ માં ગાયું હતું. જોકે, તે સમયની આસપાસ તેનો વિરોધ શરૂ થયો હતો. મુસ્લિમ નેતાઓએ કહ્યું કે આ ગીતમાં દેવીનું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું છે, જે મૂર્તિપૂજાનું એક સ્વરૂપ હતું અને ઇસ્લામમાં તે સ્વીકાર્ય નથી.
આઝાદી પહેલા પણ વિવાદ ઊભો થયો હતો
સ્વતંત્રતા ચળવળ દરમિયાન શરૂઆતમાં ફક્ત બંગાળમાં જ વંદે માતરમ ગવાતું હતું, પરંતુ ધીમે ધીમે તે સમગ્ર દેશમાં લોકપ્રિય બન્યું અને કોંગ્રેસના સંમેલનોનો એક આવશ્યક ભાગ બની ગયું. શરૂઆતમાં મોહમ્મદ અલી ઝીણાને પણ આ ગીત ગમ્યું. પાછળથી, કેટલાક મુસ્લિમોએ તેનો વિરોધ કરવાનું શરૂ કર્યું કારણ કે આ ગીત દેશને દેવી દુર્ગા તરીકે દર્શાવે છે. તેણીને રિપુદલવારિની, એટલે કે દુશ્મનોનો નાશ કરનારી કહેવામાં આવે છે.
“રિપુદલવારિની” શબ્દે ઘણો વિવાદ ઉભો કર્યો. મુસ્લિમોને લાગ્યું કે તેમાં તેમને “રિપુ”, જેનો અર્થ “દુશ્મન” થાય છે, જ્યારે નિષ્ણાતો માને છે કે તે સમયે અંગ્રેજોને “રિપુ”, જેનો અર્થ “દુશ્મન” થતો હતો. જોકે, મુસ્લિમોનો વિરોધ વધતાં, કોંગ્રેસે 1937માં વાંધાઓની તપાસ માટે એક સમિતિની રચના કરી. સમિતિમાં ગુરુદેવ રવિન્દ્રનાથ ટાગોર, નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝ, મૌલાના અબુલ કલામ આઝાદ અને પંડિત જવાહરલાલ નેહરુનો સમાવેશ થતો હતો.
કોંગ્રેસે ગીત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો
પાછળથી, અફવા ફેલાઈ કે પંડિત જવાહરલાલ નેહરુ અને રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે ગીત પર ચર્ચા કરી હતી, અને ગુરુદેવની સંમતિથી, ગીતના કેટલાક ભાગોને દૂર કરવામાં આવ્યા હતા. ગીતના ફક્ત પહેલા બે શ્લોકોને મંજૂરી આપવામાં આવી હતી, જેને સમાવિષ્ટ અને ધર્મનિરપેક્ષ માનવામાં આવ્યા હતા. હકીકતમાં, સમિતિનું માનવું હતું કે ગીતના પહેલા બે શ્લોક માતૃભૂમિની સ્તુતિમાં હતા, જ્યારે પછીના શ્લોકોમાં હિન્દુ દેવતાઓનો ઉલ્લેખ હતો. તેથી, રાષ્ટ્રગીત તરીકે વંદે માતરમના ફક્ત પહેલા બે શ્લોકોનો ઉપયોગ કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો. જ્યારે ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરની આ માટે ટીકા થઈ, ત્યારે તેમણે 2 નવેમ્બર, 1937 ના રોજ એક પત્ર લખ્યો, જેમાં જણાવ્યું હતું કે તેમણે પોતે કલકત્તા (હવે કોલકાતા) માં કોંગ્રેસના અધિવેશનમાં આ ગીત ગાયું હતું.
જોકે, ગીતને આંશિક રીતે દૂર કરવાથી મુસ્લિમ લીગ સાથે સંકળાયેલા નેતાઓ સંતુષ્ટ ન થયા. ૧૭ માર્ચ, ૧૯૩૮ના રોજ, મોહમ્મદ અલી ઝીણાએ પોતે પંડિત નેહરુ પાસેથી માંગ કરી હતી કે વંદે માતરમ સંપૂર્ણપણે છોડી દેવામાં આવે. તેમણે મુંબઈમાં મહાત્મા ગાંધીને પણ આ જ માંગણી કરી હતી. જોકે, મહાત્મા ગાંધીએ આ અંગે કોઈ નિર્ણય લીધો ન હતો. તેમણે હરિજન મેગેઝિનમાં લખ્યું હતું કે જ્યાં પણ હિન્દુઓ અને મુસ્લિમો ભેગા થાય ત્યાં વંદે માતરમને કારણે થતી કોઈપણ ખલેલ તેઓ સહન કરશે નહીં. જોકે, ૧૯૪૦માં કોંગ્રેસના શાસનમાં વંદે માતરમ ગાવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો.
સ્વતંત્રતા પછી રચાયેલ રાષ્ટ્રીય ગીત
ઘણા વિવાદો છતાં, ૧૯૫૦માં ભારતની સ્વતંત્રતા પછી આ ગીતને રાષ્ટ્રગીત જાહેર કરવામાં આવ્યું. ૨૪ જાન્યુઆરી, ૧૯૫૦ના રોજ, ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે બંધારણ સભામાં વંદે માતરમને રાષ્ટ્રગીત તરીકે અપનાવતું નિવેદન વાંચ્યું, જેને સ્વીકારવામાં આવ્યું.
